Μια νέα μελέτη δείχνει ότι οι ασθενείς μπορεί να ονειρεύονται ή να ενεργούν ασυνείδητα κατά τη διάρκεια επεισοδίων, με συγκεκριμένα μοτίβα ενεργοποίησης του εγκεφάλου να σχετίζονται με αυτές τις καταστάσεις. Η κατανόηση αυτών των προτύπων θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερες θεραπείες.

Ερευνητές στο Ολλανδικό Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης έκαναν ένα πρώτο βήμα για να διερευνήσουν ένα αρκετά περίπλοκο ερώτημα: τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο κάποιου που μπορεί να θεωρηθεί «κολλημένος» μεταξύ ύπνου και ξύπνιου;

Πολλοί άνθρωποι φαντάζονται έναν υπνοβάτη ως κάποιον που ασυνείδητα περπατά ενώ τα μάτια του είναι κλειστά και τα χέρια του τεντωμένα μπροστά τους. Στην πραγματικότητα, οι υπνοβάτες έχουν συνήθως τα μάτια τους ανοιχτά και μπορεί να έχουν πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον τους. Οι επιστήμονες του ύπνου αναφέρονται σε τέτοιες μη φυσιολογικές συμπεριφορές ύπνου ως «παραϋπνία», που μπορεί να περιλαμβάνει απλές συμπεριφορές όπως το να κάθεσαι στο κρεβάτι και να φαίνεσαι μπερδεμένος, αλλά και πιο περίπλοκες συμπεριφορές όπως να σηκώνεσαι από το κρεβάτι και να κυκλοφορείς ή να ουρλιάζεις με τρομερή έκφραση προσώπου.

Ενώ οι παραϋπνίες αυτού του τύπου είναι πιο συχνές στα παιδιά, περίπου το 2-3% των ενηλίκων εξακολουθεί να τις εμφανίζει τακτικά. Οι παραυπνίες μπορεί να είναι ενοχλητικές τόσο για τον ύπνο όσο και για τον σύντροφο. «Τα άτομα που επηρεάζονται μπορεί να βλάψουν τον εαυτό τους ή τους άλλους κατά τη διάρκεια επεισοδίων και αργότερα μπορεί να αισθάνονται βαθιά ντροπή για αυτό που έκαναν», εξηγεί η Francesca Siclari, επικεφαλής του εργαστηρίου ονείρων.

Η Siclari και η ομάδα της διεξήγαγαν αυτή τη μελέτη για να κατανοήσουν καλύτερα τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της παραϋπνίας. «Κοινώς πιστεύεται ότι τα όνειρα εμφανίζονται μόνο σε ένα στάδιο ύπνου: τον ύπνο REM. Τώρα ξέρουμε ότι τα όνειρα μπορούν να συμβούν και σε άλλες φάσεις. Εκείνοι που εμφανίζουν παραϋπνίες κατά τη διάρκεια του ύπνου non-REM μερικές φορές αναφέρουν ότι έχουν εμπειρίες σαν όνειρα και μερικές φορές εμφανίζονται εντελώς αναίσθητοι (δηλαδή, στον αυτόματο πιλότο). Για να κατανοήσουν τι εξηγούν αυτές τις διαφορές στην εμπειρία, η Siclari και η ομάδα της ερεύνησαν τις εμπειρίες και τα πρότυπα εγκεφαλικής δραστηριότητας ασθενών με παραϋπνία σε ύπνο μη REM.

Η μέτρηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας κάποιου κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου παραϋπνίας δεν είναι κακός στόχος. Ο ασθενής πρέπει να αποκοιμηθεί, να βιώσει ένα επεισόδιο και να καταγράψει τη δραστηριότητα του εγκεφάλου του ενώ κινείται. «Υπάρχουν σήμερα πολύ λίγες μελέτες που έχουν καταφέρει να το ξεπεράσουν αυτό. Αλλά με τα πολλά ηλεκτρόδια που χρησιμοποιούμε στο εργαστήριο και ορισμένες συγκεκριμένες τεχνικές ανάλυσης, μπορούμε πλέον να λάβουμε ένα πολύ καθαρό σήμα, ακόμη και όταν οι ασθενείς μετακινούνται», εξηγεί ο Siclari.

Η ομάδα του Siclari μπορεί να προκαλέσει ένα επεισόδιο παραϋπνίας στο εργαστήριο, αλλά απαιτεί δύο διαδοχικές ηχογραφήσεις. Στην πρώτη καταγραφή, ο ασθενής κοιμάται κανονικά. Ακολουθεί μια νύχτα κατά την οποία ο ασθενής μένει ξύπνιος επιτρέπεται να κοιμηθεί μόνο το επόμενο πρωί. Κατά τη διάρκεια αυτής της εγγραφής, ο ασθενής εκτίθεται σε έναν δυνατό ήχο όταν εισέρχεται στο στάδιο βαθύ ύπνου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα επεισόδιο παραϋπνίας. Μετά το επεισόδιο, ο ασθενής ρωτάται τι περνούσε από το μυαλό του.

Στο 56% των επεισοδίων, οι ασθενείς ανέφεραν ότι έβλεπαν όνειρα κατά τη διάρκεια του επεισοδίου. «Συχνά επρόκειτο για μια επικείμενη ατυχία ή κίνδυνο. Κάποιοι ανέφεραν ότι πίστευαν ότι το ταβάνι θα κατέβει. Ένας ασθενής νόμιζε ότι είχε χάσει το μωρό του και έψαχνε στα σεντόνια και σηκώθηκε στο κρεβάτι για να προσπαθήσει να σώσει τις πασχαλίτσες από το να γλιστρήσουν στον τοίχο και να πεθάνουν», εξηγεί η Siclari. «Στο 19% των περιπτώσεων, οι ασθενείς δεν βίωναν τίποτα και απλώς ξύπνησαν και βρήκαν τον εαυτό τους να κάνει πράγματα, σχεδόν σαν έκσταση». Μια άλλη μικρή μερίδα ανέφερε ότι είχαν βιώσει κάτι αλλά δεν μπορούσαν να θυμηθούν τι ήταν.

Με βάση αυτές τις τρεις κατηγορίες, η ομάδα του Siclari συνέκρινε τις μετρημένες εγκεφαλικές δραστηριότητες και βρήκε σαφείς παραλληλισμούς. «Σε σύγκριση με ασθενείς που δεν βίωσαν τίποτα, οι ασθενείς που ονειρεύτηκαν κατά τη διάρκεια του επεισοδίου εμφάνισαν ενεργοποιήσεις που ήταν παρόμοιες με ενεργοποιήσεις του εγκεφάλου που είχαν προηγουμένως βρεθεί για όνειρα, τόσο αμέσως πριν το επεισόδιο όσο και κατά τη διάρκεια του επεισοδίου.

Siclari: «Αυτό που καθορίζει αν ο ασθενής θα είναι εντελώς αναίσθητος ή θα ονειρευτεί φαίνεται να εξαρτάται από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ασθενής εκείνη τη στιγμή. Εάν ενεργοποιήσουμε τον εγκέφαλο ενώ πιθανότατα ονειρεύονται ήδη, φαίνεται ότι μπορούν να «κάνουν κάτι» από την ενεργοποίηση, ενώ όταν ο εγκέφαλός τους είναι σε μεγάλο βαθμό «αδρανοποιημένος», απλές συμπεριφορές φαίνεται να εμφανίζονται χωρίς εμπειρία. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ασθενείς σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τον ήχο που ξεκίνησε το επεισόδιο παραϋπνίας, αλλά μάλλον κάποιο άλλο είδος επικείμενου κινδύνου. Όσο πιο δυνατά προχωράμε με την ένταση του ήχου, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να προκαλέσουμε επεισόδιο.

Τα επόμενα βήματα
Επειδή αυτό είναι μόνο το πρώτο βήμα, υπάρχει πολύς χώρος για περαιτέρω μελέτες. «Ιδανικά, θα θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα για περισσότερα άτομα να καταγράφουν τον ύπνο τους στο σπίτι, όπου μπορεί επίσης να έχουν πολύ περίπλοκα και πιο συχνά επεισόδια. Θα θέλαμε επίσης να επαναλάβουμε τον ίδιο τύπο σε μελέτες σε άτομα που εμφανίζουν παραϋπνίες στον ύπνο REM. Μετρώντας την εγκεφαλική δραστηριότητα όπως σε αυτή τη μελέτη, ελπίζουμε να καταλάβουμε τελικά καλύτερα ποια νευρικά συστήματα εμπλέκονται σε διαφορετικούς τύπους παραυπνιών».

Ενώ υπάρχει ακόμη πολλή έρευνα που πρέπει να γίνει, η Siclari είναι σίγουρη ότι το έργο της μπορεί να προσφέρει πολύτιμες γνώσεις. «Αυτές οι εμπειρίες είναι πολύ πραγματικές για τους ασθενείς και οι περισσότεροι ένιωσαν ήδη ανακούφιση που τις μοιράζονταν μαζί μας. Παρόμοια με προηγούμενες μελέτες, η έρευνά μας διευκρινίζει τι βιώνουν, κάτι που είναι εκπαιδευτικά πολύτιμο. Επιπλέον, η εργασία μας θα μπορούσε να συμβάλει σε πιο συγκεκριμένες παρεμβάσεις στα φάρμακα στο μέλλον. Οι παραϋπνίες αντιμετωπίζονται συχνά με μη ειδικά υπνωτικά φάρμακα, τα οποία δεν είναι πάντα αποτελεσματικά και μπορεί να έχουν αρνητικές παρενέργειες. Εάν μπορούμε να συμπεράνουμε ποιο νευρικό σύστημα λειτουργεί ανώμαλα, μπορούμε τελικά να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε πιο συγκεκριμένες θεραπείες».

photo: pixabay