Αυτοί ήταν οι πρόδρομοι για αυτό που αργότερα θα υφαινόταν σκόπιμα με την προηγμένη τεχνολογία και είναι γνωστό σήμερα ως χαλί. Πότε ακριβώς συνέβη αυτό; Το αρχαιολογικό αρχείο μας λέει ότι το αρχαιότερο χαλί στον κόσμο είναι άνω των 2.000 ετών .

Φυσικά, είναι αδύνατο να γνωρίζουμε αν υπήρχαν προηγούμενα παραδείγματα, κάτι που είναι σχεδόν βέβαιο, μόνο που η υλική πραγματικότητα είναι αυτή. Αντιστοιχεί σε ένα κομμάτι που βρέθηκε το 1947 στη Σιβηρία , όπου οι θερμοκρασίες ήταν τόσο χαμηλές που πάγωσε και χάρη σε αυτό, ήταν εγγυημένη η διατήρησή του για δυόμισι χιλιετίες, καθώς δεν ξεπάγωσε ποτέ. Είναι γνωστό ως χαλί Pazyryk ή χαλί Gorno-Altai, σε σχέση με τον τόπο όπου βρέθηκε: μια σειρά από ταφές που βρίσκονται στην κοιλάδα Pazyryk, στη σημερινή Ρωσία.

Πρόκειται για μια ορεινή περιοχή, ένα οροπέδιο που ονομάζεται Ukok κοντά στα ρωσικά σύνορα με την Κίνα, τη Μογγολία και το Καζακστάν, όπου ο αρχαιολόγος Mikhail Gryaznov ανέσκαψε έναν τάφο το 1929, προσελκύοντας έτσι το επιστημονικό ενδιαφέρον για την τοποθεσία. Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, ήταν ο συνεργάτης του, Σεργκέι Ιβάνοβιτς Ρουντένκο, ένας διάσημος ανθρωπολόγος από το Σοβιετικό Ανθρωπολογικό Ινστιτούτο, που πραγματοποίησε ανασκαφές μεγαλύτερης κλίμακας, ανακαλύπτοντας ότι το εύρημα του προκατόχου του δεν ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση αλλά μέρος μιας ολόκληρης νεκρόπολης.

Οι περισσότεροι από τους τάφους είχαν ήδη λεηλατηθεί σε παλαιότερες εποχές, αλλά οι κλέφτες παίρνουν πάντα κοσμήματα και πολύτιμα μέταλλα, αφήνοντας πίσω τους αυτό που συχνά ενδιαφέρει περισσότερο τους ερευνητές. Έτσι, εμφανίστηκαν έπιπλα, ένα κάρο με τους σκελετούς των αλόγων που το τράβηξαν, είδη καθημερινής χρήσης, υφάσματα και, φυσικά, ανθρώπινα υπολείμματα. Η επακόλουθη ανάλυση των κρανίων αυτών αποκάλυψε ότι ήταν Καυκάσια, αν και μερικά έδειξαν ελαφρώς διαφορετικά, μογγολοειδή χαρακτηριστικά.

Δύο καλοδιατηρημένες μούμιες λόγω του κρύου είχαν ιδιαίτερη σημασία. Ο ένας ήταν ένας εύρωστος άνδρας περίπου πενήντα ετών, του οποίου το δέρμα έφερε εμφανή τατουάζ. Αργότερα, η υπέρυθρη ανάλυση αποκάλυψε ότι, όπως και τα άλλα σώματα που ανακτήθηκαν, του έκαναν εκτεταμένο τατουάζ στην περίπτωσή του, ένα κτηνοτροφείο που περιλάμβανε ζώα όπως γαϊδούρια, ελάφια ή κριάρια, αλλά και με φανταστικές ζωόμορφες φιγούρες παρόμοιες με γρύπες και άλλα τερατώδη πλάσματα. Υπήρχαν επίσης ευθυγραμμισμένοι κύκλοι που πιθανότατα είχαν θεραπευτική λειτουργία, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι σημερινές φυλές της Σιβηρίας εξακολουθούν να εξακολουθούν να εφαρμόζουν αυτή τη θεραπευτική μέθοδο για την πλάτη.

Η άλλη εξέχουσα μούμια βρέθηκε δεκαετίες αργότερα, το 1993, από την αρχαιολόγο Natalia Polosmak: ονομάστηκε Ice Maiden (ή Κυρία του Αλτάι, σε σχέση με τα βουνά όπου βρίσκεται η Pazyryk), μια νεαρή, ανύπαντρη γυναίκα υψηλής κοινωνικής θέσης θαμμένη σε έναν ξύλινο θαλαμοειδή τάφο που περιβάλλεται από ταφικά αντικείμενα που περιελάμβαναν σερβίτσια και ένα κάρο που το σέρβιραν έξι θυσιασμένα άλογα. Το σώμα αναπαυόταν σε ένα φέρετρο φτιαγμένο από έναν κούφιο κορμό από πεύκη Σιβηρίας επενδεδυμένο με δέρμα διακοσμημένο με ζωόμορφες φιγούρες. Η συντήρηση ήταν εξαιρετική γιατί η βροχή είχε πλημμυρίσει τον τάφο και είχε παγώσει, ενώ συγχωνεύτηκε με τον μόνιμο παγετό.

Η Ice Maiden είχε ύψος 1,67 μέτρα, ξαπλωμένη στο πλάι και δεν είχε μαλλιά – την είχαν ξυρίσει – αλλά φορούσε περούκα και τσόχα με χρυσά κεντήματα. Όπως ο αρχηγός, είχε τατουάζ στο δέρμα της, με ζωικά και φυτικά μοτίβα. Η μπλούζα που φορούσε ήταν φτιαγμένη από άγριο μετάξι, το οποίο πιστεύεται ότι προήλθε από την Ινδία. Αυτό, μαζί με άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στα ταφικά της αγαθά (όπως οι σπόροι ιρανικού κόλιανδρου), πυροδότησε μεγάλο ενδιαφέρον για τη φαντασία των εμπορικών οδών που θα μπορούσαν να υπήρχαν μεταξύ αυτών των περιοχών και του πολιτισμού της Σιβηρίας.

Ποια κουλτούρα ήταν αυτή; Η κοπέλα και ο οπλαρχηγός χρονολογήθηκαν στον 5ο αιώνα π.Χ. , αν και μερικοί από τους τύμβους που μελετήθηκαν είναι έναν ή δύο αιώνες νεότερους. Σε κάθε περίπτωση, ήταν μεταξύ της Εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου, που σε αυτά τα γεωγραφικά πλάτη αντιστοιχεί στον πολιτισμό των Pazyryk, μέρος της ομάδας Kurgan. Οι Κούργκαν αποτελούσαν ένα σύνολο λαών που επεκτάθηκαν από αυτή την περιοχή στην Ευρώπη (Ρουμανία, Βουλγαρία), περνώντας από τον Καύκασο.

Οι Pazyryk ζούσαν στις στέπες και είχαν πολιτιστική συγγένεια με τους Σκύθες , οι οποίοι είχαν παρόμοια καλλιτεχνική εικονογραφία και ασκούσαν επίσης παρόμοια ταφικά έθιμα, όπως έχει δείξει η αρχαιολογία. Αφοσιωμένοι στην κτηνοτροφία, ο νομαδικός τρόπος ζωής τους δεν τους εμπόδισε να διατηρούν έντονες εμπορικές σχέσεις με μακρινές περιοχές όπως η Ινδία, η Περσία ή η Κίνα, όπως είδαμε νωρίτερα, με κύριο εμπορικό προϊόν τους τα άλογα. Η ανακάλυψη μασκών ελληνικής προέλευσης καταδεικνύει ότι είχαν επαφή και με τις ελληνιστικές αποικίες του Κιμμέριου Βοσπόρου .

Οι τύμβοι Pazyryk, μέρος της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, συνεχίζουν να προσφέρουν εκπλήξεις κατά καιρούς. Το 2007, ήρθε στο φως ο τάφος μιας ξανθιάς πολεμίστριας με τατουάζ, τυλιγμένη με γούνινο παλτό και συνοδευόμενη από ταφικά αντικείμενα. Πέντε χρόνια αργότερα, βρέθηκαν αρκετές ακόμη ταφές, αν και η εργασία επί τόπου έχει γίνει κάπως προβληματική λόγω της αντίθεσης των κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι γνωρίζουν ότι τα ανακτημένα αντικείμενα δεν θα μείνουν εκεί αλλά θα μεταφερθούν στο Μουσείο Ερμιτάζ (Αγία Πετρούπολη ).

Όσον αφορά το παλαιότερο χαλί στον κόσμο, ήταν ο ίδιος ο Σεργκέι Ρουντένκο που το βρήκε το 1949, στο τέλος εκείνης της εκστρατείας των ανασκαφών, στον τάφο μιας ευγενούς φιγούρας. Χρονολογείται γύρω στο 40 π.Χ., έχει μήκος 2 μέτρα, πλάτος 1,83 μέτρα και πάχος 2,4 χιλιοστά. Είναι κατασκευασμένο από μαλλί προβάτου και υφασμένο με περίπου 1.125.000 κόμπους (3.600 κόμβους ανά τετραγωνικό δεκατόμετρο, μεγαλύτερη πυκνότητα από τα σύγχρονα χαλιά, υποδηλώνοντας τόσο αποτελεσματική μαεστρία της τεχνικής που χρονολογείται μια χιλιετία νωρίτερα).

Χάρη στην κατάψυξη του στον μόνιμο παγετό , λόγω της πλημμύρας που αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι αρκετά καλά διατηρημένο ώστε να εκτιμηθούν τα κόκκινα και χρυσά χρώματα του υφάσματος, καθώς και οι λεπτομέρειες της διακόσμησής του. Το κεντρικό τμήμα είναι ένα τετράγωνο υποδιαιρούμενο σε πλέγματα που μοιάζουν με σκάκι (στην πραγματικότητα, έχει προταθεί ότι μπορεί να ήταν ένας μεγάλος πίνακας για παιχνίδι με ζάρια), το καθένα στολισμένο με φυτικά μοτίβα. Αυτό το κέντρο πλαισιώνεται από περιγράμματα που κινούνται προς τα έξω, εμφανίζοντας, με αυτή τη σειρά, γρύπες, άλκες, άλογα (μερικοί με καβαλάρηδες, άλλοι κατεβασμένοι) και πάλι γρύπες.

Μερικοί, όπως ο Talbot Rises, βλέπουν το χέρι των Σκυθών, ενώ άλλοι, όπως ο S. Tolstov, προτείνουν τους Massagetae, ένας αρχαίος ιρανικός λαός. Ωστόσο, η πλειοψηφία, με επικεφαλής τον Ρουντένκο, έγειρε περισσότερο προς έναν Ιρανό τεχνίτη, είτε Πέρση, είτε Μήδα είτε Πάρθιο. Οι υποστηρικτές αυτής της υπόθεσης επισημαίνουν ότι ο τόπος καταγωγής πρέπει να ήταν η περιοχή γύρω από την Αρμενία και το Τουρκεστάν, καθώς ορισμένα χαλιά φτιαγμένα με παρόμοιες τεχνικές (ο λεγόμενος κόμπος torkībāf ) έχουν βρεθεί σε αυτήν την περιοχή, η οποία έχει μεγάλη παράδοση στο χαλί.

Αυτό θα σήμαινε ότι το χαλί εξήχθη στην περιοχή των βουνών Αλτάι και ίσως κατασκευάστηκε κατόπιν παραγγελίας, καθώς ο εξοπλισμός στα άλογα είναι χαρακτηριστικός αυτής της περιοχής. Παραμένει η τολμηρή θεωρία του F. Balonov, ο οποίος, με βάση την ασυμμετρία των διακοσμητικών μοτίβων, την κατανομή των χρωμάτων σε ορισμένα τμήματα και άλλες ιδιαιτερότητες, προτείνει ότι το χαλί περιέχει ένα κωδικοποιημένο μήνυμα. Είναι απίστευτο πόσα πολλά μπορεί να προσφέρει ένα χαλί.

Δείτε ΦΩΤΟ ΕΔΩ

photo: pixabay