Επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο του Tübingen ανακάλυψαν ότι το κρασί απολάμβαναν και οι απλοί άνθρωποι, ανεξάρτητα από τις γιορτές της ανώτερης τάξης και τις θρησκευτικές τελετουργίες.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο Γερμανός αρχαιολόγος Heinrich Schliemann (1822-1890) ανέσκαψε την αρχαία πόλη της Τροίας. Ήλπιζε να ανακαλύψει την κατοικία του Πρίαμου, του βασιλιά της πόλης που πολιορκήθηκε από τον ελληνικό στρατό υπό τον Αγαμέμνονα, όπως απαθανάτισε ο Όμηρος στην Ιλιάδα.
Ανάμεσα στα πιο σημαντικά επιτεύγματα του Σλήμαν ήταν – παράλληλα με τον εντοπισμό της ίδιας της τοποθεσίας της Τροίας – αναμφίβολα η ανακάλυψη του λεγόμενου «θησαυρού του Πριάμου» .
Το εύρημα περιελάμβανε αρκετές εκατοντάδες χρυσά και ασημένια αντικείμενα. Αλλά κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του, ο Σλήμαν αιχμαλωτίστηκε από ένα πιο ταπεινό αντικείμενο που αναφέρεται στην Ιλιάδα – «δέπας αμφικύπελλον», (κύπελλο με δύο λαβές). Ανακάλυψε πολλά κυλινδρικά, με δύο λαβές κύπελλα που πιστεύεται ότι ήταν τα ίδια κύπελλα που αναφέρονται στην επική ιστορία.
Ο Σλήμαν πίστευε ότι τα αγγεία είχαν χρησιμοποιηθεί είτε για τελετουργικές προσφορές κρασιού στους Ολύμπιους θεούς είτε, πιο πιθανό, από τη βασιλική ελίτ για κατανάλωση κρασιού. Οι χαρακτηριστικές διπλές λαβές, πρότεινε, επέτρεπαν στα κύπελλα να περνούν εύκολα μεταξύ των συνδαιτημόνων που κάθονταν ο ένας δίπλα στον άλλο.
Παρά τη σφοδρή αντίθεση σε πολλές από τις ερμηνείες του στη σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα, οι υποθέσεις του Σλήμαν για τα έθιμα κατανάλωσης της ελίτ της πρώιμης εποχής του χαλκού έχουν γίνει μια διαρκής αφήγηση.
Περαιτέρω αρχαιολογικές ανασκαφές στην Τροία (στη σύγχρονη Τουρκία) διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο του Tübingen μεταξύ 1987 και 2012.
Με την πάροδο του χρόνου, οι επιστημονικές μέθοδοι έχουν διαδραματίσει όλο και πιο σημαντικό ρόλο, με ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση των οργανικών υπολειμμάτων σε δοχεία (ORA). Αυτή η μέθοδος έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα πολύτιμη, καθώς παρέχει πληροφορίες για το τι ετοίμαζαν οι κάτοικοι της Τροίας της πρώιμης εποχής του χαλκού στα μαγειρικά τους σκεύη και απολάμβαναν από τα δοχεία τους.
Αναζητώντας την κουλτούρα κρασιού της Τροίας
Οι ανασκαφές τα τελευταία 150 χρόνια έδειξαν ότι η χρήση του κυπέλλου με δύο λαβές εκτείνεται από την Ελλάδα στα δυτικά έως τη Μεσοποταμία στα ανατολικά.
Κατασκευάστηκαν σε διάφορες μορφές μεταξύ 2500 και 2000 π.Χ.. Πιθανώς εμπνευσμένα από τα χαμένα πλέον μεταλλικά πρωτότυπα, εκτός από ένα ασημένιο παράδειγμα στο Βρετανικό Μουσείο , αυτά τα κεραμικά αγγεία κατασκευάζονταν συχνά στον τροχό του αγγειοπλάστη, μια τεχνολογική καινοτομία που εισήχθη από την κοντινή ανατολή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Πολλά από τα κύπελλα με τις δύο λαβές έχουν βρεθεί όχι μόνο σε οικισμούς αλλά και σε τάφους. Αυτό είναι ένας δείκτης της ιδιαίτερης σημασίας τους στη λατρεία και την τελετουργία. Γραπτές πηγές προτείνουν επίσης ότι το κρασί θεωρούνταν ιδιαίτερα πολύτιμο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αν και προέρχονται γενικά από μακρινές γεωγραφικές περιοχές. Ως εκ τούτου, συνήχθη ότι μόνο η κοινωνική ελίτ, μέσω του ελέγχου τους στο εμπόριο μεγάλων αποστάσεων, είχε πρόσβαση σε αυτό.
Για πολλούς οικισμούς της ενδοχώρας και της ανατολικής Ανατολίας, αυτό μπορεί να ήταν αλήθεια. Ωστόσο, η Τροία, όπως και πολλές άλλες τοποθεσίες στο Αιγαίο και τη δυτική Μικρά Ασία, βρισκόταν σε μια περιοχή ιδιαίτερα ευνοϊκή για την καλλιέργεια του κρασιού, πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν ευρύτερα διαθέσιμο.
Έτσι, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κύπελλα με δύο λαβές έχουν βρεθεί όχι μόνο στην οχυρωμένη ακρόπολη της Τροίας με τα μνημειώδη κτίριά της, αλλά και σε περιοχές του εξωτερικού οικισμού. Μας οδήγησε να αναρωτηθούμε – σημαίνει αυτό ότι οι αγρότες, οι τεχνίτες και άλλοι θα μπορούσαν επίσης να το καταναλώνουν σε ειδικές περιστάσεις ή ακόμα και στην καθημερινή τους ζωή;
Για να αντιμετωπιστεί αυτό το ερώτημα, ήταν πρώτα απαραίτητο να αποδειχθεί επιστημονικά ότι τα κύπελλα χρησιμοποιούνταν στην πραγματικότητα για την κατανάλωση κρασιού. Ακριβώς επειδή μπορεί να φαίνονται κατάλληλα για αυτό δεν παρέχει απόδειξη. Για το σκοπό αυτό, δύο θραύσματα από τις συλλογές του Ινστιτούτου Κλασικής Αρχαιολογίας στο Tübingen αναλύθηκαν για οργανικά υπολείμματα από τον Dr Maxime Rageot.
Δύο γραμμάρια κεραμικού υλικού τρυπήθηκαν από τα εσωτερικά τοιχώματα του δοχείου και η συλλεγόμενη κεραμική σκόνη στη συνέχεια υποβλήθηκε σε επεξεργασία με διαλύτες για να εκχυλιστούν ενώσεις λιπιδίων και ρητίνης. Μετά από περαιτέρω χημική επεξεργασία, αυτά θερμάνθηκαν στους 380°C και στη συνέχεια αναλύθηκαν. Και στα δύο δείγματα ανακαλύφθηκαν ηλεκτρικό οξύ, φουμαρικό οξύ, πυροσταφυλικό οξύ, μηλικό οξύ και –σε σημαντικές ποσότητες– τρυγικά οξέα.
Το τελευταίο μπορεί να ερμηνευθεί ως δείκτης σταφυλιού, καθώς τέτοιες συγκεντρώσεις δεν τεκμηριώνονται σε άλλα φρούτα διαθέσιμα στη Μεσόγειο. Η αναγνώριση του ηλεκτρικού και του πυροσταφυλικού οξέος, που συνήθως συνδέονται με δείκτες ζύμωσης, υποδηλώνει την παρουσία κρασιού (ή ξυδιού) που προέρχεται από ώριμα σταφύλια.
Ο Σλήμαν λοιπόν είχε δίκιο: το δέπας αμφικύπελλον σίγουρα χρησιμοποιήθηκε για κατανάλωση κρασιού. Παραμένει αβέβαιο εάν αυτό συνδεόταν με θρησκευτικές πρακτικές, τελετουργίες και δημόσια συμπόσια ή απλώς με την κατανάλωση κρασιού ως μέρος της καθημερινής ζωής.
Ωστόσο, όταν πρόκειται για το ποιος το κατανάλωσε, τα αποτελέσματα της ανάλυσής μας απαιτούν μια διόρθωση της συμβατικής αρχαιολογικής προοπτικής. Φαίνεται ότι όχι μόνο η ελίτ απολάμβανε να πίνει κρασί – αλλά και ο απλός λαός. Για να το τσεκάρουν, οι ερευνητές πήραν δείγματα επίσης από δύο απλά κύπελλα, που εκατοντάδες από αυτά βρέθηκαν στην Τροία της πρώιμης εποχής του χαλκού. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: τα ίδια ακριβώς οργανικά υπολείμματα εντοπίστηκαν και στα δύο δείγματα.
Κρασί για όλους;
Στην αρχαιολογία, συχνά τα φαινομενικά ασήμαντα μικρά ευρήματα όταν τα δούμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, έχουν βαθύ αντίκτυπο. Με βάση τα οργανικά υπολείμματα –ανεπαίσθητα με γυμνό μάτι και ανιχνεύσιμα μόνο σε μοριακό επίπεδο– ο ρόλος της κατανάλωσης κρασιού στο δεύτερο μισό της 3ης χιλιετίας π.Χ. πρέπει να επανεξεταστεί ριζικά, τουλάχιστον στην περίπτωση της Τροίας.
Εδώ, το κρασί απείχε πολύ από το να προορίζεται αποκλειστικά για τους πλούσιους και ισχυρούς. Το κύπελλο με τις δύο λαβές δεν χρησιμοποιούνταν μόνο από την ελίτ – ήταν ένα ευρέως αναγνωρισμένο δοχείο πόσης. Επιπλέον, για καθημερινή χρήση, χρησιμοποιούνταν πολλοί τύποι αγγείων, ενώ δεν προοριζόταν κανένα ιδιαίτερο κύπελλο για ξεχωριστές περιστάσεις.
Το αν και σε ποιο βαθμό μπορεί να αναμένεται αλλαγή προοπτικής σε άλλες τοποθεσίες της πρώιμης εποχής του χαλκού στο Αιγαίο και στην Ανατολία μπορεί, φυσικά, να απαντηθεί οριστικά μόνο μέσω συγκρίσιμων βιομοριακών αναλύσεων. Εξάλλου, όπως σε τόσες πολλές περιπτώσεις, δεν θα ήταν περίεργο αν η Τροία αποδειχτεί η εξαίρεση που αμφισβητεί τον κανόνα.
Δείτε ΦΩΤΟ ΕΔΩ
photo: pixabay
