Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε εννέα εκατομμύρια στρατιώτες νεκρούς και 21 εκατομμύρια τραυματίες, με τη Γερμανία, τη Ρωσία, την Αυστροουγγαρία, τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία να μετρούν σχεδόν ένα εκατομμύριο ή περισσότερες απώλειες ανθρώπων η καθεμία. Επιπλέον, τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια άμαχοι πέθαναν από ασθένειες, πείνα ή έκθεση. Η Ελλάδα «έχασε» 496 αξιωματικούς και 23.834 οπλίτες νεκρούς και αγνοούμενους.

Όταν τα ευρωπαϊκά έθνη βγήκαν στα πεδία των μαχών, το καλοκαίρι του 1914, σχεδόν κανείς δεν είχε καταλάβει ότι η αναμέτρηση θα εξελισσόταν σε μια τετραετή σύγκρουση, που θα εξελισσόταν στην πιο θανατηφόρα από οποιαδήποτε γνωστή προηγούμενη, τόσο για στρατιωτικό προσωπικό όσο και για πολίτες.

Μεγάλες δυνάμεις όπως η Βρετανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Γερμανία διατήρησαν λεπτομερή αρχεία για το κόστος του πολέμου σε ανθρώπινες ζωές. Όμως η σφαγή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν τόσο ακραία και διάχυτη και περιλάμβανε στρατιώτες και πολίτες από τόσα πολλά διαφορετικά έθνη, που οι ιστορικοί – ερευνητές δυσκολεύτηκαν να συμφωνήσουν για το πόσοι ακριβώς άνθρωποι έχασαν τελικά τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του πολέμου.

«Είναι δύσκολο να πω», λέει ο Michael Green , αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νεβάδα, στο Λας Βέγκας· σημειώνοντας επίσης ότι ορισμένες εκτιμήσεις περιλαμβάνουν και θανάτους από την πανδημία γρίπης του 1918 και τη γενοκτονία των Αρμενίων που διέπραξαν Τούρκοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γεγονότα που επικαλύπτονταν από τον πόλεμο, τα οποία όμως ήταν συνυφασμένα με αυτόν.

Μια έκθεση του 2011 από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Robert Schuman που άντλησε τις πληροφορίες της από κυβερνητικά αρχεία και έρευνα του Carnegie Endowment for International Peace υπολόγιζε ότι περισσότεροι από 9,7 εκατομμύρια αξιωματικοί και στρατιώτες, από περισσότερες από 22 χώρες, έχασαν τη ζωή τους, συν περισσότερους από 6,8 εκατομμύρια πολίτες που πέθαναν από άλλες αιτίες όπως η πείνα και η γενοκτονία, που όμως ήταν άρρηκτα δεμένες με τον Μεγάλο Πόλεμο. Συνολικά, περίπου 16,5 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν κατά το διάστημα των πολεμικών επιχειρήσεων.

Σύμφωνα με την έκθεση, οι νικητές του πολέμου μέτρησαν περισσότερους θανάτους στρατευσίμων από τους ηττημένους. Η συμμαχική πλευρά, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας (885.138 θάνατοι), της Γαλλίας (1.397.800), της Ρωσίας (1.811.000), της Ιταλίας (651.000), της Σερβίας (275.000) και των ΗΠΑ (116.708), εκτός από μια σειρά άλλων εθνών, έχασε 5,4 εκατομμύρια στρατιωτικό προσωπικό.

Αυτός ο αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος από τα περίπου τέσσερα εκατομμύρια στρατεύσιμους που έχασαν οι Κεντρικές Δυνάμεις, που περιελάμβαναν τη Γερμανική Αυτοκρατορία (2.050.897), την Αυστροουγγαρία (1.100.000), την Οθωμανική Αυτοκρατορία (2.150.000) και τη Βουλγαρία (87.500). Σε αυτούς τους αριθμούς, περιλαμβάνονται τόσο οι θάνατοι που σχετίζονται με τις μάχες όσο και οι απώλειες από ατυχήματα, ασθένειες και τις κακουχίες σε κατάσταση αιχμαλωσίας.

Γιατί όμως τέτοια σφαγή;

Ο πραγματικός αριθμός των νεκρών, όμως, μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερος. Όπως σημειώνει ο Γάλλος ανθρωπολόγος Φρανσουά Εράν, ο «ακριβής» αριθμός των θανάτων που αφορούν τη Γαλλία και είναι 1.357.800 άνθρωποι, πιθανότατα να το 1,5 εκατομμύριο να ανταποκρίνεται περισσότερο στην πραγματικότητα.

Γιατί έχασαν τη ζωή τους τόσοι πολλοί στρατιώτες και αξιωματικοί; Ένας λόγος είναι ότι, σε σύγκριση με προηγούμενες συγκρούσεις, ο πόλεμος είχε γίνει πιο προηγμένος τεχνολογικά. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά χαρακώματα, υποβρύχια και αεροπλάνα, δηλητηριώδη αέρια, φλογοβόλα και πολυβόλα.

Και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: στην αρχή του πολέμου, οι επικεφαλής και οι στρατηγικές τακτικές τους δεν έλαβαν υπόψη τις προόδους της τεχνολογίας και συμπεριφέρθηκαν σαν να βρίσκονταν στον 16ο αιώνα: έστελναν τα στρατεύματα ακάλυπτα για έφοδο και τα θέριζαν τα μυδράλια και τα κανόνια! Όπως σημειώνει ο Γάλλος ιστορικός Αντουάν Προστ στη Διεθνή Εγκυκλοπαίδεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου του 1914-1918 , το πεζικό που είχε εκπαιδευτεί να χρησιμοποιεί απαρχαιωμένες τακτικές εφορμούσε σε ανοιχτά πεδία απέναντι σε οργανωμένο πυροβολικό, με αποτέλεσμα το μακέλεμά του.

Στους πρώτους τέσσερις μήνες του πολέμου, ο Γαλλικός Στρατός έχασε 310.000 στρατιώτες, οδηγώντας έναν νεαρό τότε άσημο Υπολοχαγό που ονομαζόταν Σαρλ ντε Γκωλ να γράψει: «Σε μια στιγμή, φάνηκε ότι οποιαδήποτε γενναιότητα στον κόσμο δεν μπορούσε επικρατήσει έναντι της δύναμης του πυρός».

Σε αυτό το νέο, τρομακτικό είδος πολέμου, η μεγαλύτερη απειλή ήταν ο θάνατος εξ αποστάσεως: οβίδες πυροβολικού, δηλητηριώδη αέρια, πολυβόλα. Το 60% των τραυματισμένων Γάλλων στρατιωτών επλήγησαν από βλήματα πυροβολικού, σε σύγκριση με το 34% που χτυπήθηκαν από σφαίρες και το 6% από ξιφολόγχες ή άλλες αιτίες.

Η αδυναμία και των δύο αντιμαχόμενων πλευρών να κερδίσει γρήγορα τον πόλεμο εκτόξευσε τον αριθμό των νεκρών: οδήγησε σε σκληρές, παρατεταμένες μάχες όπως του Σομ (1.200.000 νεκροί!), η οποία διήρκεσε από τον Ιούλιο έως τον Νοέμβριο του 1916. Οι δύο πλευρές σφυροκοπούσαν η μια την άλλη με ασύλληπτη δύναμη πυρός σε μια εξαιρετικά μικρή έκταση 18 μιλίων κατά μήκος του ποταμού Σομ στη Γαλλία: 20.000 Βρετανοί στρατιώτες σκοτώθηκε μόνο την πρώτη μέρα της μάχης!

Και γρίπη και γενοκτονίες

Ο πόλεμος έκανε επίσης την πανδημία της γρίπης του 1918 ακόμη πιο θανατηφόρα. Η γρίπη εξαπλώθηκε γρήγορα μεταξύ των Αμερικανών στρατιωτών καθώς συγκεντρώθηκαν σε στρατόπεδα εκπαίδευσης και ταξίδευαν πέρα από τον Ατλαντικό σε λιμάνια όπως η Βρέστη της Γαλλίας. Τον Οκτώβριο του 1918, όταν οι Αμερικανοί πολεμούσαν τους Γερμανούς στην Meuse-Argonne, 1.451 στρατιώτες πέθαναν από τη γρίπη. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η πανδημία, όπως αναφέρεται, σκότωσε συνολικά 45.000 Αμερικανούς στρατιώτες, 14.000 Γερμανούς, και περίπου 100.000 στρατιώτες και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές.

Η ανηλεής σφαγή συνεχίστηκε μέχρι τις τελευταίες μέρες του πολέμου. Ακόμη και όταν Γερμανοί, Βρετανοί και Γάλλοι αξιωματούχοι συγκεντρώθηκαν, μια μέρα σαν σήμερα, σε ένα σιδηροδρομικό βαγόνι βόρεια του Παρισιού τις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Νοεμβρίου 1918 και υπέγραψαν ανακωχή, απαιτώντας εξάωρη καθυστέρηση στην κατάπαυση του πυρός, με σκοπό να παράσχουν χρόνο στις ειδήσεις ώστε να φθάσουν στην πρώτη γραμμή, κάτι που στοίχισε τη ζωή σχεδόν σε 3.000 στρατιώτες, ενώ 8.000 τραυματίστηκαν!

(με πληροφορίες από ethnos. gr / photo: pixabay)