Ξαφνικά προέκυψε ένα κρίσιμο σημείο σύγκρουσης, το οποίοι οι περισσότεροι δεν έχουν αντιληφθεί, αλλά είναι άκρως σημαντικό, καθώς πρόκειται για δύο πυρηνικές δυνάμεις. Μετά την δολοφονία 26 ανθρώπων στην κοιλάδα Μπαϊσαράν στο Τζαμού και Κασμίρ, μια από τις πιο θανατηφόρες τρομοκρατικές επιθέσεις που στόχευαν αμάχους στην Ινδία, το Νέο Δελχί ανακοίνωσε την αναστολή της δεκαετιών Συνθήκης για τα Ύδατα του Ινδού Ποταμού που διέπει την κοινή χρήση νερού με το Πακιστάν.
«Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα αυτής της τρομοκρατικής επίθεσης, η Επιτροπή Ασφαλείας του Υπουργικού Συμβουλίου αποφάσισε τα ακόλουθα μέτρα. Η Συνθήκη για τα Ύδατα Ινδού του 1960 θα τεθεί σε αναστολή με άμεση ισχύ έως ότου το Πακιστάν παραιτηθεί αξιόπιστα και αμετάκλητα από την υποστήριξή του στη διασυνοριακή τρομοκρατία», ανακοίνωσε στις 23 Απριλίου ο Ινδός Υπουργός Εξωτερικών Βίκραμ Μίσρι.
Ο Ινδός υπουργός Υδάτινων Πόρων Jal Shakti, CR Patil, δήλωσε ότι το Νέο Δελχί θα διασφαλίσει ότι «ούτε μια σταγόνα νερό» δεν θα ρέει προς το Πακιστάν.
«Η ιστορική απόφαση που έλαβε η κυβέρνηση Μόντι σχετικά με τη Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού είναι απολύτως δικαιολογημένη. Θα διασφαλίσουμε ότι ούτε μια σταγόνα νερό από τον ποταμό Ινδό δεν θα πάει στο Πακιστάν», δήλωσε ο Πατίλ.
Πολλών τα μυαλά πήγαν αμέσως σε «πόλεμο για το νερό»
Το Ισλαμαμπάντ αρνήθηκε οποιαδήποτε εμπλοκή στην επίθεση της 22ας Απριλίου και προειδοποίησε ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αποκλεισμού ή εκτροπής του μεριδίου νερού που κατέχει θα αντιμετωπιστεί ως «πράξη πολέμου».
Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Πακιστάν, Μπιλαβάλ Μπούτο-Ζαρντάρι, εξέδωσε μια αυστηρή προειδοποίηση: «Ο Ινδός είναι δικός μας και θα παραμείνει δικός μας. Είτε το νερό μας θα ρέει μέσα από αυτόν, είτε το αίμα τους».
Οι ντόπιοι στις παραμεθόριες περιοχές του Πακιστάν ανησυχούν ότι θα μπορούσε να προκληθεί μια μεγάλη κρίση νερού στη χώρα, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις οικονομικές δυσκολίες τους.
Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού
Η Συνθήκη για τα Ύδατα του Ινδού (IWT), η οποία υπογράφηκε το 1960 υπό την αιγίδα της Παγκόσμιας Τράπεζας, διέπει την κατανομή του συστήματος του ποταμού Ινδού μεταξύ των δύο εθνών. Σύμφωνα με τη συνθήκη, το Πακιστάν έχει δικαιώματα σε τρία δυτικά ποτάμια – τον Ινδό, τον Τζέλουμ και τον Τσενάμπ – ενώ η Ινδία διατηρεί δικαιώματα σε τρία ανατολικά ποτάμια – τον Ράβι, τον Μπέας και τον Σάτλετζ.
Η Ινδία μπορεί να χρησιμοποιεί τα δυτικά ποτάμια για «μη καταναλωτικούς σκοπούς», όπως η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, αλλά απαγορεύεται να μεταβάλλει την ροή ή να αποθηκεύει σημαντικά νερό. Η συνθήκη δεν μπορεί να τροποποιηθεί ή να καταργηθεί μονομερώς και οποιαδήποτε αλλαγή μπορεί να εφαρμοστεί μόνο κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας.
Ειδικοί και από τις δύο πλευρές επισημαίνουν ότι η Ινδία δεν μπορεί να μπλοκάρει αμέσως ή να τροποποιήσει μονομερώς τις ροές νερού χωρίς να παραβιάσει την συνθήκη, εκτός εάν αυτή καταργηθεί επίσημα – μια διαδικασία που δεν έχει ακόμη ξεκινήσει.
Ωστόσο, η αναστολή σηματοδοτεί μια πιθανή μετατόπιση, με το Νέο Δελχί να σφίγγει σταδιακά τα λουριά μέσω μέτρων όπως μια σειρά από μικρά, νόμιμα υδροηλεκτρικά έργα, τα οποία θα μπορούσαν με την πάροδο του χρόνου να μειώσουν τη διαθεσιμότητα νερού για τις γεωργικές περιοχές του Πακιστάν.
Η αναστολή παρέχει στην Ινδία μεγαλύτερη ελευθερία στη διαχείριση των ροών των ποταμών. Ενώ η Ινδία έχει εκφράσει εδώ και καιρό δυσαρέσκεια με το υπάρχον πλαίσιο και πιέζει για επαναδιαπραγματεύσεις, και οι δύο χώρες παραμένουν εγκλωβισμένες σε διαφορές στο Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο στη Χάγη, ιδίως σχετικά με τα υδροηλεκτρικά έργα Kishenganga και Ratle, όπου οι διαφωνίες σχετικά με το επιτρεπόμενο μέγεθος των εγκαταστάσεων αποθήκευσης νερού έχουν γίνει μια επίμονη πηγή εντάσεων.
Δείτε ΕΔΩ σχεδιάγραμμα με τους προαναφερθέντες ποταμούς!
Πιθανές επιπτώσεις στο Πακιστάν;
Η αναστολή της εσωτερικής ναυσιπλοΐας έχει σημάνει συναγερμό στο Πακιστάν, όπου πάνω από το 80% της γεωργικής γης εξαρτάται από το σύστημα του ποταμού Ινδού και η αναστολή θα μπορούσε να απειλήσει σοβαρά τον γεωργικό τομέα της χώρας και την επισιτιστική ασφάλεια γενικότερα.
Ως μία από τις χώρες που αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη έλλειψη νερού στον κόσμο, το Πακιστάν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον Ινδό ποταμό για την γεωργία, το πόσιμο νερό και την παραγωγή ενέργειας. Μια αναστολή θα μπορούσε να προκαλέσει καταστροφές στις καλλιέργειες -ιδίως σε βασικά είδη όπως το σιτάρι, το ρύζι και το βαμβάκι- και να επιδεινώσει τις υπάρχουσες κρίσεις, οι οποίες έχουν ήδη τροφοδοτήσει αναταραχές, όπως οι ταραχές για το νερό στο Καράτσι το 2021.
Ο Ζαχίντ Τσουντάρι, αγρότης από το Παντζάμπ του Πακιστάν, θυμάται την καταστροφική ξηρασία του 2018. «Αν η Ινδία σταματήσει το νερό», λέει, «θα λιμοκτονήσουμε κατά την περίοδο της ξηρασίας και θα αναγκαστούμε να φύγουμε».
Το νερό ήταν πάντα σημείο έντασης και τώρα με την αναστολή της εσωτερικής ναυσιπλοΐας, τα διακυβεύματα είναι ακόμη υψηλότερα και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια ολοκληρωμένη στρατιωτική σύγκρουση.
Ο περιβαλλοντικός ερευνητής Arif Shakeel λέει ότι η αναστολή θα μπορούσε επίσης να αλλάξει την δυναμική της διαχείρισης των πλημμυρών: «Κατά τη διάρκεια ισχυρών πλημμυρών, οι ινδικές αρχές μπορεί να επιλέξουν να απελευθερώσουν περίσσεια νερού κατάντη προς το Πακιστάν αντί να διακινδυνεύσουν πλημμύρες από την πλευρά τους των συνόρων, χρησιμοποιώντας ουσιαστικά τις ροές των ποταμών ως στρατηγικό εργαλείο».
Επιπλέον, βάσει της συνθήκης, η Ινδία ήταν υποχρεωμένη να κοινοποιεί ζωτικής σημασίας υδρολογικά δεδομένα που βοήθησαν το Πακιστάν να προβλέπει πλημμύρες και να σχεδιάζει αποτελεσματικά τους κύκλους άρδευσης. Ο Shakeel δήλωσε ότι με την αναστολή της συνθήκης, η Ινδία δεν είναι πλέον νομικά υποχρεωμένη να παρέχει αυτές τις πληροφορίες, αφήνοντας το Πακιστάν επικίνδυνα εκτεθειμένο κατά την διάρκεια των περιόδων των μουσώνων.
Για πάνω από 60 χρόνια – εν μέσω πολέμων, παραλίγο συγκρούσεων και διπλωματικών κρίσεων – η συνθήκη άντεξε. Ωστόσο, αυτή την φορά τα πράγματα είναι πιο κρίσιμα από ποτέ!
«Το νερό, σε αντίθεση με πολλά άλλα πράγματα στη σχέση Ινδίας-Πακιστάν, παρέμεινε προβλέψιμο. Αυτή η προβλεψιμότητα τίθεται πλέον υπό σοβαρή αμφισβήτηση», δήλωσε ο Χασάν Φ. Καν, αναλυτής με έδρα το Πακιστάν.
Τόνισε ότι τα δυτικά ποτάμια δεν είναι απλώς κοινοί πόροι, αλλά αποτελούν την κύρια υδάτινη γραμμή ζωής του Πακιστάν. «Ενώ οι μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις μπορεί να είναι δυνατές, δεν υπάρχει άμεσο υποκατάστατο. Αυτά τα ποτάμια συντηρούν ζωές, μέσα διαβίωσης και τοπία. Το Πακιστάν δεν έχει την πολυτέλεια να τα αφήσει να γίνουν ενέχυρα σε μια πολιτική αντιπαράθεση», είπε.
Το Κασμίρ στο επίκεντρο
Το Κασμίρ αποτελεί εδώ και δεκαετίες το κύριο σημείο διαμάχης μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίες έχουν εμπλακεί σε δύο από τους τρεις πολέμους τους για την περιοχή. Καθώς οι εντάσεις κλιμακώνονται ξανά, η στρατηγική σημασία του Κασμίρ στο σύστημα του ποταμού Ινδού έρχεται στο προσκήνιο.
Ένα μεγάλο τμήμα του δικτύου ποταμών – συμπεριλαμβανομένων σημαντικών παραποτάμων όπως ο Τζέλουμ και ο Τσενάμπ – διασχίζει το Τζαμού και το Κασμίρ πριν εισέλθει στο Πακιστάν. Αυτή η γεωγραφία θα μπορούσε να τροφοδοτήσει νέες πολιτικές αφηγήσεις, ειδικά στο Πακιστάν, όπου η ιδέα της Ινδίας να «μπλοκάρει» τα αποθέματα νερού μπορεί να γίνει σημείο οργής.
Δείτε ΕΔΩ χάρτη με το Κασμίρ.
«Η αντίληψη ότι το Κασμίρ κρατά το κλειδί για την ασφάλεια των υδάτων του Πακιστάν θα μπορούσε να κερδίσει νέο έδαφος», δήλωσε ένας παρατηρητής.
Οι ρίζες αυτού του περίπλοκου ζητήματος κατανομής του νερού ανάγονται στη διχοτόμηση του 1947, όταν η βρετανική Ινδία διαιρέθηκε, όπως και το πριγκιπάτο του Τζαμού και Κασμίρ – δημιουργώντας το σκηνικό για δεκαετίες συγκρούσεων για εδάφη και πόρους.
Μετά την αναστολή της εσωτερικής ναυσιπλοΐας από το Νέο Δελχί, τα ύδατα της περιοχής, που θεωρούνταν για καιρό κοινή σανίδα σωτηρίας, έχουν γίνει ένα ακόμη σημείο ανάφλεξης. Οι αναλυτές προειδοποιούν ότι οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να εμβαθύνουν την έλλειψη εμπιστοσύνης και να αναδιαμορφώσουν την πολιτική ρητορική και στις δύο χώρες, με το Κασμίρ για άλλη μια φορά στο επίκεντρο όλων.
Από το 2006, και οι δύο χώρες έχουν συγκρουστεί σχετικά με την απόφαση της Ινδίας να κατασκευάσει δύο ενεργειακά έργα στο Τζαμού και Κασμίρ – το έργο Kishanganga των 330 μεγαβάτ στον ποταμό Jhelum και το έργο Ratle των 850 μεγαβάτ στον ποταμό Chenab.
Ενώ το έργο παραγωγής ενέργειας Kishenganga εγκαινιάστηκε το 2018, το φράγμα Ratle βρίσκεται υπό κατασκευή. Η περιβαλλοντική ερευνήτρια Aisha Jan προειδοποίησε ότι η μεταβολή της ροής των ποταμών θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ. «Εάν η Ινδία μπλοκάρει τον Chenab και στη συνέχεια απελευθερώσει νερό κατά τη διάρκεια των μουσώνων, οι κίνδυνοι πλημμυρών σε πολλές περιοχές του Κασμίρ θα μπορούσαν να αυξηθούν», είπε.
Θα επικρατήσει η ψυχραιμία;
Παρά την κλιμακούμενη ρητορική, οι ειδικοί σημειώνουν ότι η Ινδία δεν έχει αποσυρθεί επίσημα από την συνθήκη – κάτι που η IWT δεν επιτρέπει μονομερώς. Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η αναστολή της Ινδίας είναι περισσότερο στρατηγική παρά ουσιαστική σε αυτό το στάδιο, με στόχο να δώσει στο Νέο Δελχί μεγαλύτερη ευελιξία.
Ωστόσο, παραμένουν κάποιες επιφυλάξεις. «Οι χώρες που βρίσκονται ανάντη πρέπει να θυμούνται ότι μπορούν οι ίδιες να γίνουν κατάντη», δήλωσε ένας ειδικός, αναφερόμενος στα τρωτά σημεία της Ινδίας στη λεκάνη του Βραχμαπούτρα σε σχέση με την Κίνα.
Ο Δρ. Mohmad Waseem Malla, ερευνητής στο Διεθνές Κέντρο Μελετών Ειρήνης στο Νέο Δελχί, δήλωσε ότι η κίνηση της Ινδίας αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη αναπροσαρμογή στην διμερή προσέγγισή της απέναντι στο Πακιστάν. «Το Νέο Δελχί φαίνεται αποφασισμένο να μην ασκήσει στρατηγική αυτοσυγκράτηση εάν το Πακιστάν συνεχίσει να υποστηρίζει αποσταθεροποιητικούς παράγοντες», δήλωσε ο Malla.
Η Ινδία υποστηρίζει ολοένα και περισσότερο ότι η συνθήκη, που συνήφθη το 1960, ευνοεί δυσανάλογα το Πακιστάν, το οποίο απολαμβάνει de facto τον έλεγχο περίπου των δύο τρίτων των υδάτων του συστήματος των έξι ποταμών Ινδού.
«Υπό το πρίσμα αυτό, οι ειδικοί σε θέματα αναστολής δήλωσαν ότι μπορεί να θεωρηθεί ως ένα εναρκτήριο τέχνασμα που στοχεύει στην δημιουργία διπλωματικού χώρου για την επαναδιαπραγμάτευση της Συνθήκης, λαμβάνοντας υπόψη τις εξελισσόμενες ανάγκες, τις υδρολογικές πραγματικότητες και τους στρατηγικούς υπολογισμούς», τόνισε, μεταξυ άλλων, ο Μάλλα.
Το 2018, μια μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (ΚΚΕρ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εντόπισε αρκετές παγκόσμιες περιοχές όπου οι εντάσεις σχετικά με τους κοινούς υδάτινους πόρους θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε συγκρούσεις. Πέντε λεκάνες απορροής ποταμών κρίθηκαν ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε κίνδυνο.
Καθώς η Ινδία και το Πακιστάν ανταλλάσσουν απειλές για το νερό και ενισχύουν τις στρατιωτικές τους θέσεις, ένα βαθύ αίσθημα ανησυχίας έχει κυριεύσει τα χωριά κοντά στη Γραμμή Ελέγχου (LOC) στο χωριό Ούρι του βόρειου Κασμίρ, στην περιοχή Μπαραμούλα. «Πρώτα, υπήρξε μια μάχη για τη γη, τώρα η κατάσταση με το νερό είναι χειρότερη », δήλωσε ο Μουχάμαντ Λατίφ, κάτοικος της Ούρι και συνέχισε: «Αν η μία πλευρά κάνει την άλλη να λιμοκτονήσει, δεν θα τελειώσει (σ.σ. όλο αυτό) με συνομιλίες. Τα σύνορα μπορεί να θερμανθούν ξανά».
