Χωρίς κοινά φάρμακα, οι αρχαίοι άνθρωποι απειλούνταν ακόμη και από ασθένειες όπως το κοινό κρυολόγημα, και πολλοί πέθαιναν επειδή δεν μπορούσαν να τις αντιμετωπίσουν. Ωστόσο, πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί τιμούσαν πολύ τους θεραπευτές και τους σαμάνους τους. Συχνά, ήταν η διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Αλλά πώς ακριβώς αυτοθεραπεύονταν αυτοί οι πολιτισμοί;
Τα μυστικά της αρχαίας θεραπείας
Η ανάγκη για θεραπεία και ιατρική ήταν πάντα παρούσα στους ανθρώπους, ακόμη και στην πιο μακρινή ιστορία τους. Η κατανόηση του ανθρώπινου σώματος και των παθήσεων του, και η ανάγκη για θεραπεία του, ήταν επιτακτική ανάγκη στις πρώιμες κοινωνίες – καθώς η ζωή ήταν ένα πολύτιμο και εύθραυστο πράγμα. Έτσι δημιουργήθηκαν τα πρώτα θεμέλια της ιατρικής, εξελισσόμενα βήμα-βήμα με όλες τις άλλες βασικές καινοτομίες της ανθρωπότητας. Από τα θεραπευτικά βότανα μέχρι τις ωμές χειρουργικές επεμβάσεις, οι αρχαίοι θεραπευτές προσπάθησαν να διατηρήσουν τη ζωή. Και με αυτόν τον τρόπο, χάραξαν ένα μονοπάτι για την εξέλιξη της ιατρικής .
Ένας από τους κορυφαίους αρχαίους πολιτισμούς, η Αρχαία Αίγυπτος, είχε μια μάλλον εντυπωσιακή κατανόηση της πρώιμης ιατρικής και του ανθρώπινου σώματος. Είχαν μια φυσική κατανόηση ορισμένων πιο κοινών παθήσεων και τις συνέδεαν στενά με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, νομίζοντας σε πολλές περιπτώσεις ότι προκλήθηκαν από επιβλαβείς δαίμονες ή φαντάσματα. Αλλά ακόμα κι έτσι, οι Αιγύπτιοι θεραπευτές έδιωχναν αυτά τα φαντάσματα με κοινές φυσικές θεραπείες, συνδυάζοντας έτσι το θρησκευτικό και το επιστημονικό.
Μια μεγάλη εικόνα για την αρχαία αιγυπτιακή ιατρική είναι ο Πάπυρος Ebers , που χρονολογείται το 1550 π.Χ. και ανακαλύφθηκε στο Λούξορ. Είναι ένας από τους πολλούς ιατρικούς πάπυρους και εξηγεί με μεγάλη λεπτομέρεια θεραπείες για ορισμένες ασθένειες.
Για παράδειγμα:
«Για τη θεραπεία του πτερυγίου των ματιών: απλώστε στα μάτια ένα μείγμα κόκκινου μολύβδου, κονιοποιημένου ξύλου από την Αραβία, σιδήρου από την Apollonopolis parvis, καλαμίνης, αυγού στρουθοκαμήλου, άλατος από την άνω Αίγυπτο και μελιού.
«Για να ανακουφίσετε τη δυσκοιλιότητα, μασήστε κομμάτια μούρου μαζί με μπύρα».
«Για να ανακουφίσετε τους πονοκεφάλους συνδυάστε το εσωτερικό ενός κρεμμυδιού, τον καρπό του δέντρου am, το natron, τους σπόρους σετσεφτ, τα μαγειρεμένα κόκαλα ενός ξιφία, το μαγειρεμένο κοκκινόψαρο, το μαγειρεμένο κρανίο καραβίδας, το μέλι και την αλοιφή άμπρας. Εφαρμόστε στο κεφάλι για τέσσερις ημέρες.»
Και παρόλο που μερικές από αυτές τις θεραπείες μπορεί να ακούγονται μάλλον χοντροκομμένες, εξακολουθούσαν να έχουν αποτέλεσμα, και πολλά στοιχεία σύγχρονων θεραπειών. Ο ίδιος ο πάπυρος έχει μήκος 20 μέτρα (66 πόδια) και περιέχει 110 σελίδες. Μερικές από τις παρατηρήσεις που περιλαμβάνονται είναι αρκετά εντυπωσιακές για την εποχή. Οι Αιγύπτιοι γνώριζαν το άσθμα και πώς να το αντιμετωπίσουν και καταλάβαιναν ότι η καρδιά είναι το κέντρο παροχής αίματος, με αγγεία προσαρτημένα για κάθε μέρος του σώματος. Άλλα όργανα, ωστόσο, όπως τα νεφρά, δεν έγιναν κατανοητά.
Η ιατρική των μακρινών εποχών
Το πόσο νωρίς στην ιστορία οι Αιγύπτιοι αντιλήφθηκαν την ιατρική και τη θεραπεία αποδεικνύεται από τον διάσημο γιατρό τους, Imhotep . Έζησε γύρω στο 2600 π.Χ. και ήταν ο κύριος σύμβουλος του Φαραώ Djoser. Τον θυμούνται ως πολύ σοφό θεραπευτή, ήταν γνωστός για τη χρήση ποικίλων θεραπειών για τη θεραπεία ασθενών, συμπεριλαμβανομένων χειρουργικών επεμβάσεων, βοτανικών θεραπειών και ξορκιών . Ήταν τόσο σεβαστός που ακόμη και χίλια χρόνια μετά τον θάνατό του, θεοποιήθηκε και θεωρήθηκε ως ο Θεός της ιατρικής.
Κατά τη διάρκεια των μακρών αιώνων, οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν μια εντυπωσιακή φαρμακοποιία και χρησιμοποίησαν πολλά βότανα, όπως αλόη βέρα, μύρο, φασκόμηλο, σκόρδο και κρεμμύδι. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν ευρέως το σκόρδο για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και τη θεραπεία λοιμώξεων, αναγνωρίζοντας τις ιδιότητές του. Αυτό εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο σήμερα. Ομοίως, χρησιμοποιούσαν ευρέως το μέλι, γνωρίζοντας ότι είναι φυσικό αντισηπτικό. Χρησιμοποιήθηκε για την επικάλυψη πληγών, καθώς έχει μεγάλες αντιβακτηριακές ιδιότητες.
Η χειρουργική επίσης προχώρησε εκπληκτικά στην Αίγυπτο. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι γιατροί εκτελούσαν περίπλοκες διαδικασίες, όπως τρυπήματα, τα οποία συνίστανται στη διάνοιξη οπών στο κρανίο για την ανακούφιση της πίεσης στον εγκέφαλο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ασθενείς επέζησαν από τη διαδικασία και οι πληγές τους επουλώθηκαν με επιτυχία. Φυσικά, η διαδικασία μουμιοποίησης που έκαναν οι Αιγύπτιοι σε όλους τους νεκρούς τους, παρείχε στους θεραπευτές πολύτιμες γνώσεις για την ανθρώπινη ανατομία και πώς λειτουργεί το σώμα. Η διαδικασία απαιτούσε καλή γνώση όλων των οργάνων και ήταν ο προπομπός των σύγχρονων μαθημάτων ανατομίας. Από πολλές απόψεις, ήταν η συνδυασμένη αιγυπτιακή γνώση του σώματος που έθεσε τα θεμέλια για τις ιατρικές διαδικασίες που εμφανίστηκαν αργότερα σε όλο τον κόσμο.
Χειρουργική στις Πρώιμες Πολιτισμένες Κοινωνίες
Μερικές από τις παλαιότερες γνωστές ιατρικές πρακτικές εμφανίστηκαν στη Μεσοποταμία, ήδη από το 3000 π.Χ. Ένας από τους παλαιότερους νομικούς κώδικες του κόσμου, ο Κώδικας του Χαμουραμπί , γραμμένος τον περ. 1754 π.Χ., αναφέρει την ύπαρξη ιατρών, στους οποίους ανατίθενται ορισμένες αρμοδιότητες και αμοιβές. Αυτό υποδηλώνει τη σημασία των θεραπευτών στην κοινωνία της Μεσοποταμίας. Αλλά αντίθετα με τις πρακτικές των Αρχαίων Αιγυπτίων, οι γιατροί της Μεσοποταμίας βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στη διάγνωση και την πρόγνωση. Ένα από τα σημαντικότερα συγγράμματα αυτής της περιόδου είναι το λεγόμενο «Διαγνωστικό Εγχειρίδιο», που γράφτηκε από τον Esagil-kin-Apli, τον κύριο μελετητή του βασιλιά της Βαβυλώνας Adad-apla-iddina, τον 11ο αιώνα π.Χ.
Αυτό το κείμενο θεωρείται ένα από τα πρώτα παραδείγματα κλινικής διάγνωσης και έθεσε τα θεμέλια για τις σύγχρονες ιατρικές περιπτωσιολογικές μελέτες. Σε αυτό, το Esagil-kin-apli ταξινόμησε συστηματικά συμπτώματα και θεραπείες. Η ιατρική της Μεσοποταμίας, ωστόσο, επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και, όπως και οι Αιγύπτιοι, πίστευαν ότι η ασθένεια είναι αποτέλεσμα της οργής των Θεών και προκαλείται από δαίμονες και φαντάσματα που κατοικούσαν στο σώμα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι γιατροί τους συχνά λειτουργούσαν ως ιερείς και χρησιμοποιούσαν φυλαχτά, εξορκισμούς και προσευχές για να βοηθήσουν στη θεραπεία ασθενειών.
Αλλά ακόμα κι έτσι, εξακολουθούσαν να υπάρχουν πρακτικές θεραπείες. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούσαν φλοιό ιτιάς ως μέσο για την ανακούφιση του πυρετού και του πόνου. Αυτή είναι μια θεραπεία που η σύγχρονη φαρμακολογία κατανοεί καλά: ο φλοιός ιτιάς περιέχει σαλικυλικό οξύ , του οποίου το δραστικό συστατικό είναι η ασπιρίνη. Επιπλέον, οι Μεσοποτάμιοι συνέταξαν λίστες με πολλά φαρμακευτικά φυτά που χρησιμοποιούσαν, συμπεριλαμβανομένης της γλυκόριζας και του οπίου, τα οποία εξακολουθούν να αποτελούν μέρος της σύγχρονης ιατρικής.
Τα μυστικά της κινεζικής ιατρικής
Ένα από τα παλαιότερα ιατρικά συστήματα που εφαρμόζονται συνεχώς στην ιστορία είναι η αρχαία κινεζική ιατρική. Οι ρίζες του εντοπίζονται εδώ και 2000 χρόνια. Το Huangdi Neijing (The Yellow Emperor’s Classic of Internal Medicine) , γραμμένο γύρω στον 2ο αιώνα π.Χ., θεωρείται το θεμελιώδες κείμενο της αρχαίας κινεζικής ιατρικής. Περιγράφοντας τις αρχές της Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής, το κείμενο εξηγεί ότι οι Κινέζοι έβλεπαν την υγεία ως μια ισορροπία μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων του γιν και του γιανγκ , καθώς και την ομαλή ροή του τσι (ενέργειας ζωής) σε όλο το ανθρώπινο σώμα.
Αλλά χωρίς αμφιβολία, μια από τις εμβληματικές πτυχές της αρχαίας κινεζικής ιατρικής, που δείχνει ξεκάθαρα πόσο προηγμένος ήταν αυτός ο πολιτισμός για την εποχή του, είναι ο βελονισμός . Αυτή είναι η πρακτική που περιλαμβάνει την εισαγωγή λεπτών βελόνων στα συγκεκριμένα σημεία του σώματος. Αυτό βοηθά στη ρύθμιση της ροής του qi και αποκαθιστά την ισορροπία στον ασθενή. Ακόμη και αιώνες μετά την εφεύρεσή του, ο βελονισμός εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως σε όλο τον κόσμο ως μέθοδος για την ανακούφιση από το στρες, τον πόνο και τις χρόνιες παθήσεις.
Αλλά οι Κινέζοι δεν ήταν μόνο κύριοι του βελονισμού. Ήταν γνωστοί για τις γνώσεις τους στα φυτικά φάρμακα και χρησιμοποίησαν μια απίστευτη ποσότητα φυτών από το περιβάλλον τους για τη θεραπεία ασθενών. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα κείμενα αυτής της περιόδου είναι το Shennong Bencao Jing (The Divine Farmer’s Materia Medica) , το οποίο απαριθμεί εκατοντάδες φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν εκείνη την εποχή. Τα περισσότερα από αυτά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη κινεζική ιατρική. Για παράδειγμα, το τζίνσενγκ, το οποίο είναι πολύ γνωστό για τα οφέλη του στην υγεία, χρησιμοποιήθηκε για αιώνες για τη βελτίωση της πνευματικής διαύγειας και των επιπέδων ενέργειας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί η χρήση του φυτού ephedra (ma huang), το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία αναπνευστικών προβλημάτων και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τα σύγχρονα φάρμακα για το άσθμα.
Η αντίληψη των Ελλήνων: Αιώνες μπροστά από τους άλλους
Η αρχαία Ελλάδα πιστώνεται ότι έθεσε τα θεμέλια της ιατρικής. Μερικοί από τους πιο αξιόλογους γιατρούς στην ιστορία ανήκαν σε αυτούς τους πολιτισμούς, όπως ο Γαληνός και ο Ιπποκράτης. Ο τελευταίος, ζώντας από γ. 460 έως 370 π.Χ., θεωρείται ο «πατέρας της ιατρικής» και ο πιο ικανός γιατρός του αρχαίου κόσμου.
Ο Ιπποκράτης απέρριψε την ιδέα ότι οι ασθένειες προκλήθηκαν από την οργή των θεών ή ότι οι δαίμονες κατοικούσαν σε ανθρώπινα σώματα και προκαλούσαν ασθένειες. Αντίθετα, υποστήριξε μια ορθολογική προσέγγιση της ιατρικής και στήριξε τις μελέτες του στην προσεκτική παρατήρηση του ανθρώπινου σώματος. Επιπλέον, πίστευε ότι οι ασθένειες προκαλούνται από ανισορροπίες στους «τέσσερις χυμούς του σώματος», δηλαδή το αίμα, το φλέγμα, τη μαύρη χολή και την κίτρινη χολή . Ο όρκος του Ιπποκράτη, ο οποίος σκιαγραφεί τις ηθικές ευθύνες των γιατρών και που πρέπει να αναλάβουν όλοι οι σημερινοί γιατροί, φέρει το όνομά του και πιθανόν να έχει γραφτεί και από τον ίδιο.
Ένας άλλος σπουδαίος Έλληνας γιατρός της αρχαιότητας που έζησε στη Ρώμη ήταν ο Γαληνός (129-216 μ.Χ.), ο οποίος θεωρούνταν ένας από τους καλύτερους ιατρικούς στοχαστές της εποχής του. Συνέταξε εκτενή γραπτά για τη χειρουργική, τη φαρμακολογία και την ανατομία, δείχνοντας εντυπωσιακή εξοικείωση με τον ανθρώπινο οργανισμό που κυριάρχησε στη δυτική ιατρική σκέψη για περισσότερα από χίλια χρόνια.
Ο Κλαύδιος Γαληνός γεννήθηκε στην Πέργαμο (σημερινή Τουρκία) από Έλληνες γονείς. Σπούδασε στην Ελλάδα, στην Αλεξάνδρεια και σε άλλα μέρη της Μικράς Ασίας και επέστρεψε στην πατρίδα του για να γίνει αρχιατρός στη σχολή μονομάχων στην Πέργαμο, αποκτώντας μεγάλη εμπειρία στην θεραπεία τραυμάτων.
Στις αρχές της δεκαετίας του 160 μ.Χ., ο Γαληνός μετακόμισε στη Ρώμη για να εργαστεί και, με εξαίρεση μια σύντομη επιστροφή στην Πέργαμο, πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του στη ρωμαϊκή πρωτεύουσα. Έγινε γιατρός του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου και αργότερα θα υπηρετήσει στον ίδιο ρόλο στους διαδόχους του Αυρήλιου, Κόμμοδο και Σεπτίμιο Σεβήρο.
Ο Γαληνός ήταν ο εμπνευστής της πειραματικής μεθόδου στην ιατρική έρευνα και καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του έκανε ανατομίες στα ζώα στην προσπάθειά του να καταλάβει πώς λειτουργεί το σώμα. Μερικές από τις ανατομικές και φυσιολογικές του παρατηρήσεις ήταν ακριβείς – για παράδειγμα, απέδειξε ότι σχηματίστηκαν ούρα στο νεφρό (σε αντίθεση με την ουροδόχο κύστη που ήταν κοινή πεποίθηση). Η πιο σημαντική ανακάλυψή του ήταν ότι οι αρτηρίες μεταφέρουν αίμα.
photo: pixabay
