Μια πρωτοποριακή διεπαφή υπολογιστή εγκεφάλου που θα επιτρέπει στους βετεράνους να ελέγχουν τα τεχνητά μέρη του σώματος με το μυαλό τους ανακοινώθηκε πριν λίγα χρόνια από ερευνητές στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ. Εν τω μεταξύ, το Πανεπιστήμιο του Newcastle στο Ηνωμένο Βασίλειο αναπτύσσει άκρα που «βλέπουν» αντικείμενα μπροστά τους και αντιδρούν με ταχύτητες πιο συγκρίσιμες με τις πραγματικές.
Έργα σαν αυτά βοηθούν σταθερά τους ανθρώπους με προθέσεις να κινούνται πιο φυσικά και εύκολα από ποτέ. Αλλά αυτό που λίγοι άνθρωποι εκτιμούν είναι πόσο πίσω πηγαίνει πραγματικά αυτός ο τομέας.
Αν σκεφτόσασταν δυο εκατοντάδες χρόνια, ή ίσως από τη μεσαιωνική εποχή, δεν θα ήσασταν καν κοντά. Οι ακρωτηριασμοί και η προσθετική μελών σώματος χρονολογούνται από την αρχαιότητα και είδαν προόδους που προαναγγέλλονταν ότι δεν αλλάζουν λιγότερο τη ζωή τότε όσο σήμερα. Είναι μια συναρπαστική ιστορία θεών, μονομάχων και των ορίων της ανθρώπινης αντοχής που προσθέτει μια άλλη διάσταση στην κατανόηση αυτής της πειθαρχίας.
Υπολογίζεται ότι στην Αρχαία Ελλάδα, περίπου το 80% των βαριά τραυματισμένων στρατιωτών πέθαιναν την ημέρα της μάχης. Από το υπόλοιπο 20%, το ένα τρίτο πέθαινε από τα τραύματά του μετά την επιστροφή στο σπίτι. Δεν είναι εύκολο να κάνουμε άμεσες συγκρίσεις με τη σύγχρονη εποχή, αλλά αυτοί οι αριθμοί είναι σίγουρα πολύ υψηλότεροι.
Είτε οι επιζώντες στην αρχαία εποχή τραυματίστηκαν στη μάχη από λεπίδα, δόρυ ή βλήμα, είτε σε στρατόπεδο από κρυοπαγήματα ή πόδι χαρακώματος, τα χέρια, τα πόδια και τα άκρα τους ήταν απίστευτα ευάλωτα. Στην Αρχαία Ελλάδα, ωφελήθηκαν από απλούς χειρουργικούς ακρωτηριασμούς ήδη από τα τέλη του πέμπτου ή τις αρχές του τέταρτου αιώνα π.Χ. Η πραγματεία του Ιπποκράτη για τις αρθρώσεις επιβεβαιώνει τους στοιχειώδεις ακρωτηριασμούς των δακτύλων, των ποδιών, των χεριών και των ποδιών, αλλά προειδοποιεί για τον ακρωτηριασμό ενός ολόκληρου χεριού ή ποδιού.
Περίπου την ίδια εποχή, η ορθοπεδική χειρουργική είχε τελειοποιηθεί σε σημείο που η προσθετική άρχισε να γίνεται διαθέσιμη ως εναλλακτική λύση σε ραβδιά, μπαστούνια και πατερίτσες. Αυτό το βλέπουμε στην αφήγηση του Ελληνο-Περσικού Πολέμου (499-449 π.Χ.) από τον ιστορικό Ηρόδοτο, για παράδειγμα. Ο Ηρόδοτος αφηγείται πώς ο Πέρσης μάντης Ηγησίστρατος, όταν φυλακίστηκε από τους Σπαρτιάτες, ακρωτηρίασε μέρος του ποδιού του για να γλιτώσει από τα δεσμά του και στη συνέχεια αγόρασε ένα ξύλινο ανταλλακτικό.
Η Αίγυπτος χρησιμοποιούσε παρόμοια τεχνολογία περίπου την ίδια περίοδο. Προσθετικά δάχτυλα των ποδιών που κατασκευάζονται από ξύλο ή στρώματα ινών που είναι γνωστά ως cartonnage έχουν ανακτηθεί από τοποθεσίες ταφής, όπως αυτό από μια μούμια κοντά στο Λούξορ. Παρουσιάζουν σημάδια φθοράς, υποδεικνύοντας ότι ήταν λειτουργικά και όχι καθαρά καλλυντικά.
Οι χειρουργικές τεχνικές προχώρησαν σημαντικά κατά την ελληνιστική περίοδο (323-31 π.Χ.), την τελευταία εποχή πριν η ελληνική κυριαρχία παραχωρήσει τη θέση της στη Ρώμη. Αυτές οι πρόοδοι έγιναν χάρη στους ιατρούς στο Μουσείο και τη Βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια που έκαναν εις βάθος μελέτες ανατομίας ανατέμνοντας και ακόμη και ζωοτομώντας εγκληματίες που καταδικάστηκαν σε θάνατο.
Αυτό βελτίωσε την κατανόησή τους για το κυκλοφορικό σύστημα και τους οδήγησε να ανακαλύψουν ότι τα αιμοφόρα αγγεία θα μπορούσαν να είναι δεμένα για την πρόληψη της αιμορραγίας, πράγμα που σήμαινε ότι οι ακρωτηριασμοί μπορούσαν να γίνουν αργά και προσεκτικά. Υπήρχε μικρότερος κίνδυνος ο ασθενής να πεθάνει από απώλεια αίματος και τα κολοβώματα ήταν πλέον πιο επιδεκτικά στη χρήση προσθετικών.
Είναι απίθανο να είναι σύμπτωση ότι οι προσθετικές προχώρησαν ταυτόχρονα. Ένα τεχνητό πόδι που ανακτήθηκε από έναν τάφο στην Capua στη νότια Ιταλία, που χρονολογείται στα τέλη του τέταρτου ή στις αρχές του τρίτου αιώνα π.Χ., είχε έναν ξύλινο πυρήνα καλυμμένο με μπρούτζινο φύλλο. Αυτό συγκρατήθηκε από μια δερμάτινη και μπρούτζινη ζώνη, που θα έκανε ευκολότερη την κίνηση.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο Ρωμαίος στρατηγός Marcus Sergius Silus. Έχασε το δεξί του χέρι κατά τον Δεύτερο Πουνικό Πόλεμο (218-201 π.Χ.), ο οποίος πολέμησε μεταξύ των Ρωμαίων και του Αννίβα της Καρχηδόνας στην τελευταία Τυνησία. Αλλά αντί να αποσυρθεί, ο Σίλους προμηθεύτηκε ένα σιδερένιο χέρι το οποίο στη συνέχεια χρησιμοποίησε για να φέρει την ασπίδα του, μεταφέροντας το σπαθί του στο αριστερό του χέρι.
Παραδείγματα όπως αυτά δείχνουν ότι οι προθέσεις των άκρων σχεδιάστηκαν, παραγγέλθηκαν και κατασκευάστηκαν σύμφωνα με τις συγκεκριμένες προτιμήσεις ενός ατόμου. Οι ίδιοι τεχνίτες που παρήγαγαν εξατομικευμένες πανοπλίες και όπλα πιθανότατα παρήγαγαν εξατομικευμένες προθέσεις για τραυματισμένους βετεράνους.
Λαμβάνοντας υπόψη την αρχαία σχέση των ατόμων με αναπηρία με χειροτεχνίες όπως η μεταλλοτεχνία – την επιτομή του Έλληνα θεού Ήφαιστου και του Ρωμαίου ομολόγου του Βουλκάνου – οι τεχνίτες μπορεί ακόμη και να έχουν αντλήσει από τις δικές τους εμπειρίες αναπηρίας για να εμπνεύσουν τις δημιουργίες τους. Στρατιώτες όπως ο Silus θα μπορούσαν δεόντως να αψηφήσουν τις προσδοκίες των κοινωνιών τους και να συνεχίσουν να διαδραματίζουν σημαντικούς ρόλους σε στιγμές ιστορικής σημασίας.
Εμείς οι ιστορικοί πρέπει να κάνουμε εικασίες εδώ σε κάποιο βαθμό: δεν ξέρουμε πώς οι στρατιώτες απέκτησαν τις προσθετικές τους, αφού οι ιατρικές πραγματείες δεν αναφέρουν αυτές τις διαδικασίες. Ωστόσο, φαίνεται πιθανό ότι η τεχνολογία βελτιώθηκε λόγω της φρίκης του πολέμου – ακριβώς όπως οι σημερινές εξελίξεις είναι εν μέρει μια απάντηση στα πρωτοφανή επίπεδα πολλαπλών τραυματικών τραυματισμών που υπέστησαν οι στρατιώτες στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Και τότε όπως και τώρα, οι προσθετικές ήταν συλλογικές προσπάθειες μεταξύ γιατρών, τεχνολόγων και καλλιτεχνών.
Μετά την αρχαία εποχή, οι προσθετικές ελάχιστα βελτιώθηκαν μέχρι τον 16ο αιώνα. Τότε ήταν που ο Ambroise Paré, ο βασιλικός χειρούργος τεσσάρων διαδοχικών Γάλλων βασιλιάδων, εφηύρε μηχανικές εκδόσεις που περιλαμβάνουν γόνατα και δάχτυλα ικανά να λυγίζουν κάπως σαν την πραγματική.
Έτσι, όταν βλέπουμε τα πιο πρόσφατα προσθετικά να προσφέρουν στους βετεράνους ασύγκριτη ποιότητα ζωής ή να βοηθούν τους αθλητές να επιτύχουν εκπληκτικά πράγματα στους Παραολυμπιακούς Αγώνες, αξίζει να σκεφτούμε την απόσταση που διανύθηκε. Προσπαθούμε να επανορθώσουμε τις χειρότερες τάσεις της ανθρωπότητας εδώ και 25 αιώνες. Μακάρι τέτοιες εξελίξεις να συνεχίσουν να αποτελούν ζωτική παρηγοριά.
photo: pixabay
