Οι ανασκαφές στην Πομπηία ξεκίνησαν το 1748 υπό τη χορηγία του βασιλιά Καρόλου Γ’ της Ισπανίας. Το 1764, ο Ελβετός στρατιωτικός μηχανικός Karl Jakob Weber επέβλεπε τις ανασκαφές όταν οι εργάτες του ανακάλυψαν τα ερείπια ενός μικρού αλλά σχεδόν ανέπαφου ναού στολισμένου με πίνακες και γλυπτά. Στις 20 Ιουλίου 1765, ο μηχανικός Francisco La Vega επιβεβαίωσε μέσω μιας επιγραφής ότι ήταν ένας ναός αφιερωμένος στην Ίσιδα.
Η λατρεία της θεάς Ίσιδας, με καταγωγή από την Αίγυπτο, είχε διαδοθεί ευρέως σε όλο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Στην Πομπηία, πιστεύεται ότι έφτασε γύρω στο 100 π.Χ. Η Ίσις τιμούνταν ως η θεά της γονιμότητας, της μαγείας και της αιώνιας σωτηρίας. Η λατρεία της προσέλκυε ιδιαίτερα γυναίκες, σκλάβους και ελεύθερους. Για τις γυναίκες, η συμμετοχή στη λατρεία της Isis ήταν μια ευκαιρία να συμμετάσχουν σε θρησκευτική ζωή παρόμοια με τους άνδρες.
Ο ναός της Ίσιδας που ανασκάφηκε είχε ξαναχτιστεί μετά τον σεισμό που κατέστρεψε την Πομπηία το 62 μ.Χ. Ήταν το μόνο θρησκευτικό κτίριο που είχε ανακατασκευαστεί πλήρως την εποχή της έκρηξης του Βεζούβιου. Αυτό αναδεικνύει τη σημασία της λατρείας του στην καθημερινή ζωή των Πομπηίων. Ακόμη και όταν η Ρωμαϊκή Γερουσία είχε απαγορεύσει τη λατρεία της Isis δεκαετίες νωρίτερα, η δημοτικότητά της στην Πομπηία είχε αυξηθεί μόνο με την πάροδο του χρόνου.
Η αρχιτεκτονική του ναού, υπερυψωμένη σε πλατφόρμα, συνδύαζε αιγυπτιακά, ελληνικά και ρωμαϊκά στοιχεία. Περιείχε κίονες γύρω του και διακοσμήθηκε εσωτερικά και εξωτερικά με περίτεχνες τοιχογραφίες ελληνιστικού ρυθμού, που απεικόνιζαν μυθολογικές σκηνές και την ίδια τη θεά Ίσιδα. Το σχέδιο περιελάμβανε επίσης ένα καθαρτήριο , έναν υπαίθριο χώρο για τελετουργικό νερό που έφερε από τον Νείλο.
Ο εσωτερικός χώρος του ναού, ή αλλιώς ναός, στέγαζε τα αγάλματα της Ίσιδας και του Όσιρι. Στο πίσω μέρος υπήρχε μια μεγάλη αίθουσα συνεδριάσεων ( εκκλησιαστήριο ) όπου οι μυημένοι στη λατρεία συμμετείχαν σε τελετουργίες. Δίπλα σε αυτή την αίθουσα βρισκόταν το ιερό , το οποίο φιλοξενούσε τα πιο πολύτιμα αντικείμενα του ναού.
Μεταξύ των ανακαλύψεων ήταν θραύσματα αγαλμάτων και τελετουργικά υλικά, τα οποία, μαζί με τις τοιχογραφίες και άλλα αντικείμενα που ανακτήθηκαν, εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης. Ο ίδιος ο ναός παραμένει άθικτος και είναι επισκέψιμος στη σύγχρονη Πομπηία.
Οι περίπλοκες τοιχογραφίες που κοσμούσαν τους τοίχους του ναού απεικόνιζαν διάφορες μυθολογικές σκηνές. Στο εκκλησιαστήριο υπήρχε μια τοιχογραφία της Ιώ, μιας ιέρειας της Ήρας που μεταμορφώθηκε σε αγελάδα από τον Δία για να κρύψει τη σχέση τους. Άλλες σκηνές περιελάμβαναν την άφιξη της Ιώ στην Αίγυπτο και την υποδοχή της από την Ίσιδα. Σε έναν άλλο τοίχο απεικονιζόταν η Ιώ μαζί με άλλους χαρακτήρες της ελληνικής μυθολογίας όπως ο Άργος και ο Ερμής.
Ο ναός ενέπνευσε επίσης εικονογραφήσεις και αφηγήσεις από διάφορους καλλιτέχνες και συγγραφείς της εποχής. Μερικές από αυτές τις παραστάσεις, ενώ βοήθησαν στη διάδοση της γνώσης του χώρου, περιείχαν ανακρίβειες και μάλιστα υπερέβαλαν το μέγεθος του ναού. Χαρακτικά του Piranesi στο βιβλίο του Antiquités de Pompeii από το 1804 ή εκείνα του Jean Claude Richard de Saint Non στο Voyage Pittoresque ou Description des Royaumes de Naples et de Sicile από το 1782 είναι παραδείγματα αυτού.
Ο συνθέτης Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ επισκέφτηκε την Πομπηία και τον ναό το 1769 όταν ήταν μόλις 13 ετών. Αυτή η εμπειρία επηρέασε τη διάσημη όπερα του «The Magic Flute», που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1791. Οι σκηνές και το υπόβαθρο της όπερας αναπαράγουν στοιχεία του Ναού της Ίσιδας.
Οι φανταστικές περιγραφές και εικονογραφήσεις του ναού είναι εμποτισμένες με τη γεύση «Egyptomania» που χαρακτηρίζει τον ευρωπαϊκό νεοκλασικισμό και τον προρομαντισμό του τέλους του 18ου αιώνα. Ο αιγυπτιακός πολιτισμός αντιμετωπιζόταν υπό ένα εξωτικό φως και αιχμαλώτισε τη φαντασία των καλλιτεχνών που συχνά δεν επισκέπτονταν ποτέ την Πομπηία.
Η ανακάλυψη του ναού της Ίσιδας άνοιξε ένα παράθυρο στο παρελθόν και στον πλούτο της θρησκευτικής ζωής πριν από την καταστροφική έκρηξη. Η πρώιμη ανασκαφή του στην ιστορία της αρχαιολογίας ενέπνευσε έργα τέχνης που βοήθησαν στη διάδοση της γνώσης της Πομπηίας στη λαϊκή φαντασία.
photo: pixabay
