Η νέα έρευνα αμφισβητεί παλαιότερες υποθέσεις, υποδεικνύοντας ότι η πανώλη επηρέασε τους πληθυσμούς της Ευρώπης πολύ πριν από τα σημαντικά ξεσπάσματα του Μεσαίωνα.

Στην Ευρώπη του 14ου αιώνα, ο αποκαλούμενος «Μαύρος Θάνατος» κατέστρεψε τον πληθυσμό, εξοντώνοντας σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού του.

Όμως η πανώλη έφτασε στη Σκανδιναβία αρκετές χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, και παρά τις διάφορες θεωρίες που υποδηλώνουν το αντίθετο, η πανώλη μπορεί να είχε προκαλέσει επιδημία, σύμφωνα με νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης.

Σε συνεργασία με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία, ερευνητές από το Ινστιτούτο Globe, ανέλυσαν DNA από αρχαία δόντια και οστά 108 ατόμων που πέθαναν πριν από 5.000 χρόνια.

«Οι αναλύσεις δείχνουν ότι 18 από αυτά τα άτομα, το 17 τοις εκατό, είχαν μολυνθεί από την πανώλη όταν πέθαναν. Επιπλέον, τα αποτελέσματά μας υποδηλώνουν ότι το νεότερο στέλεχος πανώλης που εντοπίσαμε μπορεί να είχε πιθανότητα επιδημίας», λέει ο μεταδιδακτορικός Frederik Seersholm, ο οποίος ηγήθηκε της ανάλυσης DNA.

Αυτό σημαίνει ότι η πανώλη εκείνη την εποχή μπορεί να ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε στην πληθυσμιακή κατάρρευση στο τέλος της Νεολιθικής εποχής, γνωστή ως νεολιθική παρακμή. Αυτή η πληθυσμιακή αποτυχία προκάλεσε την εξαφάνιση μεγάλων τμημάτων του αγροτικού πληθυσμού στη Σκανδιναβία και τη Βορειοδυτική Ευρώπη μέσα σε λίγους μόλις αιώνες, πριν από 5000 χρόνια.

«Δεν μπορούμε –ακόμα– να αποδείξουμε ότι έτσι ακριβώς συνέβη. Αλλά το γεγονός ότι μπορούμε τώρα να δείξουμε ότι θα μπορούσε να είχε συμβεί με αυτόν τον τρόπο είναι σημαντικό. Η αιτία αυτής της μείωσης του πληθυσμού, για την οποία γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό, ήταν πάντα αντικείμενο συζήτησης», λέει ο Frederik Seersholm.

Το αρχαιολογικό υλικό που αναλύθηκε προέρχεται κυρίως από μεταβατικούς τάφους στη Σουηδία, αλλά ένα από τα άτομα είναι από μια πέτρινη κιβώτιο στο Stevns της Δανίας.

Το αρχαίο DNA δίνει απαντήσεις
Οι αναλύσεις διεξήχθησαν χρησιμοποιώντας μια μέθοδο που ονομάζεται «deep shotgun sequencing», η οποία επιτρέπει στους ερευνητές να εξάγουν εξαιρετικά λεπτομερείς πληροφορίες από αρχαιολογικό υλικό, παρόλο που το αρχαίο DNA είναι συχνά βαριά κατεστραμμένο ή υποβαθμισμένο. Οι ερευνητές εξέτασαν DNA από υλικό δοντιών και οστών από τη νεολιθική εποχή, μελετώντας τόσο τις οικογενειακές σχέσεις όσο και τις ασθένειες στα άτομα.

«Καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε μια ολοκληρωμένη χαρτογράφηση των γενεαλογιών της πανώλης και μια λεπτομερή περιγραφή άλλων μικροβίων στα δεδομένα DNA. Ταυτόχρονα, μέσα από αυτές τις αναλύσεις, μπορέσαμε να δούμε το ανθρώπινο DNA από μια ευρεία προοπτική σε μια τοπική – και μέχρι το ατομικό επίπεδο, αποκτώντας μια εικόνα της κοινωνικής οργάνωσης που υπήρχε τότε», λέει. Ο αναπληρωτής καθηγητής Martin Sikora στο Ινστιτούτο Globe, ο οποίος βρίσκεται επίσης πίσω από τη μελέτη.

Το εύρημα ότι το 17 τοις εκατό των ατόμων των οποίων το DNA αναλύθηκε είχαν πανώλη, δείχνει ότι η πανώλη ήταν κοινή στη Σκανδιναβία κατά την ύστερη εποχή του λίθου.

Σε μία από τις οικογένειες που αναλύθηκαν, τουλάχιστον τρία κρούσματα πανώλης παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια των έξι γενεών στην οικογένεια που οι ερευνητές μπόρεσαν να χαρτογραφήσουν.

«Το ζήτημα των πιθανών συγγενικών σχέσεων μεταξύ ατόμων των οποίων τα οστά και τα δόντια έχουν βρεθεί σε μεγαλιθικούς τάφους συζητείται εδώ και τουλάχιστον 200 χρόνια. Υπήρξαν πολλές θεωρίες και εικασίες, αλλά τώρα, χάρη στο DNA, έχουμε δεδομένα», λέει ο Karl-Göran Sjögren, Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ, ο οποίος συμμετείχε επίσης στη νέα μελέτη.

Ο Frederik Seersholm πιστεύει ότι τα νέα αποτελέσματα αποκλείουν προηγούμενες θεωρίες που υποδηλώνουν ότι η μείωση του πληθυσμού δεν θα μπορούσε να προκληθεί από πανώλη.

«Σε σχέση με τη μείωση του πληθυσμού στο τέλος της Νεολιθικής, έχουν προταθεί τόσο πόλεμος όσο και εστίες μολυσματικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της πανώλης. Υπήρξαν αρκετές θεωρίες που αφορούσαν την πανώλη, και μία από αυτές πρότεινε ότι η πανώλη δεν θα μπορούσε να προκαλέσει επιδημία – αλλά αυτή η υπόθεση δεν ισχύει πλέον», λέει ο Frederik Seersholm.

photo: pixabay