Αυτή η σκόνη, που προέρχεται από το ορυκτό κινναβαρίτης, (το οποίο είναι θειούχος υδράργυρος) ήταν υπεύθυνη για την συνειδησιακή έκσταση, των γυναικών τότε, έκσταση συνοδευόμενη από πυρετό, τρέμουλο και παραλήρημα, με τους χρήστες να διηγούνται ότι επισκέπτονταν διαφορετικά αστρικά επίπεδα. Η σκοτεινή πλευρά αυτής της παράδοσης ήταν ότι απαιτούσε μια ζωή επικίνδυνης και θανατηφόρας κατάχρησης υδραργύρου. Και όλα αυτά όπως δείχνουν οι έρευνες συνέβαιναν στην Ιβηρική Χερσόνησο.
Εκείνο που οι χρήστες δεν μπορούσαν να γνωρίζουν είναι ότι η έκσταση στην οποία έρχονταν ήταν αποτέλεσμα του υδραργύρου, που είναι τοξικό μέταλλο και μία από τις πιο αυστηρά απαγορευμένες ουσίες σ’ όλον τον κόσμο., σήμερα. Η χρήση του υδραργύρου καταγράφηκε αναλυτικά σε μία μελέτη του 2023, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Archaeological Method and Theory.
Μια ζωή γεμάτη υδράργυρο
«Η Δυτική ιατρική βασικά απαγόρευσε τον υδράργυρο, τον υπ’ αριθμόν ένα εχθρό της δημόσιας υγείας», λέει ο Leonardo García Sanjuán, κορυφαίος συγγραφέας της μελέτης και αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης στην Ισπανία. «Αλλά η αλήθεια είναι ότι η ιστορία της σχέσης των ανθρώπων με τον υδράργυρο είναι αρκετά περίπλοκη».
Η επανειλημμένη έκθεση σ’ αυτά τα τελετουργικά, οδήγησε στη συσσώρευση υδραργύρου στους ιστούς του σώματος των γυναικών κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Χιλιετίες αργότερα, η αρχαιολογική ανάλυση αποκάλυψε σημαντικά αυξημένα επίπεδα υδραργύρου στα οστά αυτών των γυναικών και άλλων μελών της κοινότητάς τους, που υπερέβαιναν κατά πολύ τα σύγχρονα ανεκτά όρια για την υγεία.
Φαίνεται ότι στον οικισμό της Εποχής του Χαλκού στη Βαλενθίνα, στην σημερινή Ανδαλουσία, μεταξύ περίπου του 2900 και του 2650 π.Χ., οι βασικοί συντελεστές των τελετουργιών κατανάλωναν σκόπιμα τον πλούσιο σε υδράργυρο κινναβαρίτη. Εν τω μεταξύ, άλλα μέλη της κοινότητας μπορεί να το είχαν καταναλώσει ακούσια κατά την ενασχόλησή τους με την συγκεκριμένη σκόνη, που χρησιμοποιούσαν και ως χρωστική ουσία. Θα μπορούσαν ακόμα να έχουν πάρει υδράργυρο και περιβαλλοντική μόλυνση, αφού η χρήση του κινναβαρίτη ήταν διαδεδομένη και δεν υπήρχαν τότε κανόνες για την διάθεση του υλικού.
Ως πάσχοντες από ακροδυνία – χρόνια δηλητηρίαση από υδράργυρο που προκαλεί δερματικές αλλοιώσεις- οι άνθρωποι στην Βαλενθίνα πιθανότατα είχαν τριχόπτωση και παρουσίαζαν εξανθήματα, καθώς και κενά μνήμης, κόπωση και πιθανώς νεφρική ανεπάρκεια. Τόσο η ακινησία όσο και η ομαλή κίνησή τους θα παρεμποδίζονταν από τινάγματα, σπασμωδικές κινήσεις και προβλήματα ισορροπίας. Η ασθένεια χτυπά τα άκρα.
Ο υδράργυρος μπορεί να βλάψει σοβαρά το ανοσοποιητικό, πεπτικό και νευρικό σύστημα, προκαλώντας συμπτώματα όπως για παράδειγμα τρόμο, απώλεια μνήμης, πονοκεφάλους και μερική τύφλωση. Εκείνοι που εισπνέουν σκόνη ή ατμούς που περιέχουν υδράργυρο μπορεί να πάθουν πνευμονίτιδα, που δημιουργεί φλεγμονώδεις πνεύμονες, σύμφωνα με μια έκθεση του Smithsonian Magazine.
Κινναβαρίτης: Ιστορία ομορφιάς, τέχνης και θανάτου
Παρά τους κινδύνους ασθένειας ή θανάτου, οι κάτοικοι στην Βαλενθίνα, μαζί με κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, κοινωνίες 10.000 χρόνων που επιβιώνουν μέχρι σήμερα, χρησιμοποίησαν τον πλούσιο σε υδράργυρο κινναβαρίτη στην ομορφιά, την μαγεία και την παραδοσιακή ιατρική.
Ο κινναβαρίτης συνήθως εντοπίζεται σε ηφαιστειογενή ή υδροθερμικά περιβάλλοντα. Ο κινναβαρίτης σχηματίζεται μέσω της ένωσης του υδραργύρου και του θείου όταν σχεδόν βραστά υγρά ρέουν μέσα από ρωγμές βράχων. Ιστορικά, οι άνθρωποι αλέθουν και αναμιγνύουν τον κινναβαρίτη με λάδι ή κρόκο αυγού για να δημιουργήσουν μπογιά. Σε διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Μεξικού, των Άνδεων και της Ιβηρίας, οι αρχαίοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τη χρωστική ουσία σε τάφους και πτώματα, όπως στην Κόκκινη Βασίλισσα των Μάγια, στο Παλένκε του Μεξικού, δίνοντάς τους μια εντυπωσιακή κόκκινη απόχρωση και επιβραδύνοντας την αποσύνθεση.
Ο κινναβαρίτης στην τέχνη
Οι αριστοκράτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας συχνά κοσμούσαν τους τοίχους τους με βαφή που προερχόταν από κινναβαρίτη, γνωστή ως “κόκκινο της Πομπηίας”. Οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης στην Ευρώπη αναφέρονταν στην χρωστική ουσία ως “vermilion” και την ενσωμάτωσαν στα μεγάλα πορτρέτα και στις θρησκευτικές σκηνές, όπως η Κοίμηση της Θεοτόκου του Τισιανού.
Ενώ οι επιστήμονες έχουν μελετήσει εκτενώς τύπους υδραργύρου σε τρόφιμα και βιομηχανικά προϊόντα, η έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία από γεωλογικές μορφές του στοιχείου, όπως είναι το κινναβαρίτη, είναι περιορισμένη. Οι πολιτισμοί στην Καραϊβική, τη Νότια Αφρική και το Θιβέτ, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τον κινναβαρίτη για τα αποτελέσματά του, ενώ η παραδοσιακή κινεζική ιατρική έχει χρησιμοποιήσει κινναβαρίτη αναμεμειγμένο με βότανα και μέρη ζώων, για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών επί αιώνες.
Βαλενθίνα και κινναβαρίτης: Μια Τοξική Αγάπη;
Στην αρχαία τοποθεσία της Βαλενθίνα, 20 λεπτά με το αυτοκίνητο από τη Σεβίλλη στη νοτιοδυτική Ισπανία, ο κινναβαρίτης έπαιξε σημαντικό ρόλο. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, οι αρχαιολόγοι έκαναν ανασκαφές στα ερείπια κατά διαστήματα, συχνά κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων διάσωσης που σχετίζονταν με κατασκευαστικά έργα. Η Βαλενθίνα πιθανόν λειτουργούσε ως ιερό, όπου συγκεντρώνονταν άνθρωποι από όλη την περιοχή για περιοδικές τελετές, συζητήσεις και κηδείες.
Στον τάφο της «Κυρίας του Ελεφαντοστού» και στον θόλο του Μοντελίριο, ένα εκλεκτό ταφικό μνημείο, ο κινναβαρίτης είχε διάχυτη παρουσία. Χρησιμοποιήθηκε για να καλύψει και να βάψει τις μεγάλες πλάκες από σχιστόλιθο που πλαισίωναν τους διαδρόμους και τους θαλάμους και πασπαλίστηκε άφθονα πάνω από τα πτώματα και τα κτερίσματα. Είναι ένας ιδιαίτερα πολυτελής τάφος το σημείο που έχει βρεθεί η «Κυρία του Ελεφαντοστού», η οποία ενταφιάστηκε μεταξύ του 2900 και του 2800 π.Χ., μαζί με εξωτικά αντικείμενα όπως έναν χαυλιόδοντα αφρικανικού ελέφαντα και ένα πήλινο πιάτο που έφερε χημικά ίχνη κρασιού και κάνναβης. Ο άλλος τάφος, ο θόλος μια πέτρινη αίθουσα, που χτίστηκε έναν αιώνα αργότερα, περιείχε τα λείψανα 20 ατόμων, συμπεριλαμβανομένων γυναικών. Μοιάζουν με μάντεις, όντας ντυμένοι με περίτεχνες, λοξοτμημένες γιρλάντες. Κάποια από τα άτομα παρουσιάζουν σημάδια φθορών στις αρθρώσεις, τους σπόνδυλους, τους ώμους και τα πόδια.
Οι δύο τάφοι θεωρούνται εξαιρετικά έργα της Ευρωπαϊκής Εποχής του Χαλκού. Εκτός από τα πλούσια τεχνουργήματα, η σκόνη του κινναβαρίτη βρέθηκε σε αφθονία στους τάφους αυτούς, καλύπτοντας τα σώματα, τα τεχνουργήματα και μερικές εσωτερικές επιφάνειες! Όλες οι κορυφαίες επιστημονικές έρευνες σε αυτό το σημείο, δείχνουν ότι οι συγκεντρώσεις υδραργύρου στη Βαλενθίνα ξεχώρισαν ως σημαντικά υψηλότερες από εκείνες σε άλλες περιοχές.
Πρωτοφανή επίπεδα υδραργύρου στα οστά
Στην Βαλενθίνα, 65% των ανθρώπινων λειψάνων που μετρήθηκαν, είχαν επίπεδα υδραργύρου στα οστά που ξεπερνούσαν το όριο ασφαλείας της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ, 1 μικρογραμμάριο ανά γραμμάριο μαλλιών. Μερικά άτομα ξεπέρασαν τις τιμές του 100, με δύο να φτάνουν σχεδόν 480. Αυτή η υψηλή έκθεση σε υδράργυρο θεωρείται αξιοσημείωτη από τον García Sanjuán.
Για λόγους που δεν είναι ακόμη ξεκάθαροι, η χρήση του κινναβαρίτη στη Βαλενθίνα και η σημασία του για την περιοχή, μειώθηκε μετά από περίπου 250 χρόνια. Κατά τη διάρκεια της κορύφωσής όμως της χρήσης, ο χώρος προσέλκυσε ανθρώπους από διάσπαρτες περιοχές, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν, έχτισαν μνημεία, γιόρτασαν ειδικές περιστάσεις και τίμησαν νεκρούς. Για τους Ίβηρες της Εποχής του Χαλκού, κεντρικές περιοχές όπως η Βαλένθια ήταν ζωτικοί κόμβοι της κοινωνικής ζωής, αποτελώντας τον συνεκτικό ιστό της κοινωνίας.
(με πληροφορίες από enikos. gr / photo: pixabay)
