H συνάντηση του Πάπα Φραγκίσκου με τον αγιατολάχ αλ-Σιστάνι αποτελεί ένα θεμελιώδες γεγονός στη στρατηγική του Ποντίφικα με στόχο τον διάλογο με το ισλάμ και έναν ενεργότερο ρόλο της καθολικής εκκλησίας στο διεθνές σκηνικό. Tον Νοέμβριο του 2019, ο Πάπας είχε συναντηθεί με τον μεγάλο σουνίτη ιμάμη της Αιγύπτου στο πανεπιστήμιο Αλ Αζχάρ, τον Αχμεντ Αλ-Ταγέμπ. Δεν είναι τυχαίο ότι είχε διαλέξει ένα πρόσωπο που συνδεόταν με τη μυστικιστική παράδοση του σουφισμού, με τον οποίο ένας χριστιανός μπορεί πάντα να βρει κοινά σημεία. Το ίδιο κάνει τώρα με τους Σιίτες. Ο Σιστάνι ήταν πάντα αντίθετος με την πολιτική εργαλειοποίηση της θρησκείας, αντιπροσωπεύει μια εναλλακτική εκδοχή του χομεϊνισμού. Ενδιαφέρεται περισσότερο για την προσευχή παρά για τη δημόσια ζωή. Επιπλέον, η σιιτική παράδοση έχει ισχυρές ρίζες στον χριστιανισμό.
Το σιιτικό ισλάμ διαμορφώθηκε από την παράδοση των ανατολικών εκκλησιών που βρίσκονταν σε εδάφη ανάμεσα στα σημερινά Ιράκ, Κουβέιτ, Εμιράτα και Μπαχρέιν. Εκεί, οι χριστιανοί δεν αντιστάθηκαν στο ισλάμ, αλλά προσπάθησαν να προσαρμοστούν σε αυτό. Αντίθετα με τη σουνιτική ιεραρχία, η σιιτική ιεραρχική δομή έχει ορισμένες ομοιότητες με τη χριστιανική. Δεν υπάρχει το αλάθητο του Πάπα, αλλά υπάρχουν βαθμίδες εξουσίες μεταξύ των κληρικών όπως γίνεται στις αρχαίες αυτοκέφαλες εκκλησίες. Επιπλέον, ορισμένα χαρακτηριστικά του Χουσεϊν, γιου του Αλί, ανιψιού του Προφήτη, θυμίζουν τον Χριστό. Και οι δύο πέθαναν ως μάρτυρες και πάνω στο μαρτύριό τους αναπτύχθηκαν οι δύο θρησκείες. Ετσι, με τον Αλ-Ταγέμπ ο Πάπας συγκρότησε μια συμμαχία κατά των σουνιτών Αδελφών Μουσουλμάνων και με τον αλ-Σιστάνι δείχνει ότι υπάρχει εναλλακτική λύση στην ιρανική επανάσταση του 1979.
Οι χριστιανοί έχουν βέβαια υποστεί τρομακτικές διακρίσεις και σφαγές. Και ο Πάπας επιμένει να επαναβεβαιώσει την παρουσία της χριστιανικής κοινότητας στη χώρα. Γι’αυτό θέλησε να επισκεφθεί τη Μοσούλη, την πεδιάδα της Νινευή και του Ερμπίλ. Εκεί είδε πρόσωπα όπως ο χαλδαίος αρχιεπίσκοπος Νατζίμπ Μούσα Μιχαέλ, ο οποίος το 2014 έδωσε μάχη για να σώσει τα αρχαία χειρόγραφα από την εικονοκλαστική μανία του Isis. Ο Φραγκίσκος γνωρίζει όμως ότι για να διαφυλάξει τον πλούτο της τοπικής θρησκευτικής παράδοσης είναι απαραίτητη η συμμαχία με τους Σιίτες, που αποτελούν την πλειοψηφία των Ιρακινών. Οι χριστιανοί πρέπει να γίνουν πολίτες με πλήρη δικαιώματα.
Ο Πάπας είναι θαρραλέος. Επισκέφθηκε το Ιράκ παρά την πανδημία και τον κίνδυνο μιας τρομοκρατικής επίθεσης. Το κύρος της Αγίας Εδρας ενισχύεται. Εμμέσως, ωφελείται και ο Μουσταφά αλ-Καντίμι, που το 2003 ήταν ο πρώτος σιίτης πρωθυπουργός που προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από την Τεχεράνη. Αντιθέτως, ο πρώην πρωθυπουργός Νούρι Αλ-Μαλίκι συνέβαλε με την υποστήριξή του προς τις σιιτικές εξτρεμιστικές πολιτοφυλακές στην ενίσχυση του σουνιτικού φονταμενταλισμού.
Οι ηγέτες του Ιράν φοβούνται και σέβονται τον αλ-Σιστάνι. Η εξουσία του είναι αδιαμφισβήτητη. Μαζί του συντάσσονται και οι κύκλοι της Τεχεράνης που θέλουν να αξιοποιήσουν τα ανοίγματα του προέδρου Μπάιντεν και να επαναλάβουν τις συνομιλίες για τα πυρηνικά του Ιράν. Το πρόσφατο «σύμφωνο του Αβραάμ» μεταξύ Εμιράτων, Μπαχρέιν, Ισραήλ και ΗΠΑ φέρνει μεγάλες αλλαγές στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν έχει λοιπόν ανάγκη να ξαναμπεί στο παιχνίδι και οι κύκλοι που συνδέονται με τον Σιστάνι ευνοούν τη μετριοπάθεια.
του Gilles Kepel* συνέντευξη στην Corriere della Sera/ photo eurokinissi
(*) Ο Ζιλ Κεπέλ είναι γάλλος ισλαμολόγος. Το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται «Ο Προφήτης και η Πανδημία».
